Ghazal, M. (2008). Φάε τη σούπα σου και …τσιμουδιά! Αθήνα: Θυμάρι.

Dunn, J. (1999). Οι στενές προσωπικές σχέσεις των μικρών παιδιών. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Pantley, E.(1999). Perfect Parenting, The Dictionary of 1,000 Parenting Tips. NTC/Contemporary Publishing Group Inc.

Ένα συχνό παράπονο των γονέων είναι ότι τα παιδιά τους δεν τα πηγαίνουν αρκετά καλά μεταξύ τους. Ρωτώντας περισσότερα, αναφέρουν συχνούς καυγάδες, ζήλεια, ανταγωνισμό: «ο αδερφός μου με χτύπησε»/ «ψέματα, αυτή άρχισε», «μου ζητάει το cd που μου χάρισε χτες»/«δεν της το χάρισα, της το δάνεισα», «δεν μ’αφήνει να το κάνω πρώτη και ας ήταν δική μου ιδέα»/«ψέμματα, εγώ το σκέφτηκα πρώτη». Συνήθως οι ευκαιρίες για σύγκρουση ανάμεσα στα παιδιά αναφέρονται σε θέματα ιδιοκτησίας, διάθεσης να μοιραστούν, χώρου που τους ανήκει, κ.λ.π (Ghazal, 2008).

Για να κατανοήσουμε τους λόγους των συγκρούσεων και του ανταγωνισμού ανάμεσα στα αδέρφια, είναι σημαντικό να αναλογιστούμε τις ιδιαιτερότητες της αδερφικής σχέσης. Η σχέση γονιού-παιδιού είναι συμπληρωματική, όπου ο γονιός και το παιδί έχουν διαφορετικούς αλλά αλληλοεξαρτώμενους ρόλους. Με τους φίλους του, το παιδί έχει αμοιβαίους και ταιριαστούς ρόλους, ενώ οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από ισοτιμία. Το ιδιαίτερο και ενδιαφέρον στις σχέσεις μεταξύ αδερφιών είναι ότι μπορεί να συμπεριλαμβάνουν ταυτόχρονα στοιχεία συμπληρωματικότητας αλλά και αμοιβαιότητας (Dunn, 1999): το μεγαλύτερο παιδί έχει την ευθύνη του μικρότερου, άρα λειτουργεί συμπληρωματικά με τον αδερφό του/την αδερφή του ενώ ταυτόχρονα τα δύο αδέρφια αλληλεπιδρούν σαν ισότιμα μέλη όταν παίζουν, κάνουν αστεία ή οργανώνουν ένα σχέδιο. Φαίνεται λογική η δυσκολία στην επίτευξης ισορροπίας ανάμεσα στους διαφορετικούς αυτούς ρόλους στη σχέση των αδερφιών.

Η αντιφατικότητα των συναισθημάτων σε σχέση με τα αδέρφια τους είναι κοινός τόπος στα περισσότερα αδέρφια. Ακόμα και σε περιπτώσεις παιδιών με υπερβολικό ενδιαφέρον και ανοχή για τα μικρότερα αδέρφια τους, πολλές φορές κρύβονται υπόγεια συναισθήματα μίσους και φόβου ότι θα χάσουν την αγάπη των γονιών τους. Εντούτοις, από τη μια εκνευρίζουν το ένα, το άλλο, ενώ πολλές φορές μπορούν να εκφράσουν και έντονα τα αρνητικά τους συναισθήματα, «τον σιχαίνομαι», «θέλω να φύγει», από την άλλη αναζητούν τα αδέρφια τους όταν δεν είναι εκεί, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που τα υπερασπίζονται όταν κάποιο άλλο παιδί ή ενήλικας τα μαλώσει ή τα απειλήσει.

Τις περισσότερες φορές η πάλη, οι καυγάδες και οι συγκρούσεις των παιδιών δεν αποτελούν παρά φυσιολογικό μέρος της ψυχοσυναισθηματικής τους αναπτυξιακής πορείας. Οι καυγάδες δεν είναι μόνο χρήσιμοι αλλά και απαραίτητοι και συνιστούν έναν χώρο πρακτικής εξάσκησης για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων στην κοινωνία. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και αφενός μεν δεν αμφισβητούν τόσο την αγάπη των γονέων για εκείνα, αφετέρου αναπτύσσουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα, οι συγκρούσεις περιορίζονται μοιραια. Εντούτοις, ο τρόπος που οι γονείς θα αντιμετωπίσουν τη ζήλεια και τον ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών τους, εν πολλοίς θα καθορίσει την πορεία αυτής της φυσιολογικής αλλά ενοχλητικής για εκείνους κατάστασης: θα εκτονωθεί σταδιακά ή θα εμμείνει.

Κάτω από την απελπισία των γονιών για τους τρομερούς καυγάδες των παιδιών τους πολλές φορές κρύβονται μη ρεαλιστικές προσδοκίες για το πως θα έπρεπε να είναι η σχέση των παιδιών μεταξύ τους ή πως θα έπρεπε να ήταν εκείνοι σαν γονείς ώστε να σταματήσουν οι συγκρούσεις. Επίσης, τα προσωπικά βιώματα του κάθε γονιού αναφορικά με τη δική του σχέση με τα αδέρφια του ή τη μη σχέση, σε περίπτωση μοναχοπαιδιών, συνήθως παρεμβαίνουν στον τρόπο που νοηματοδοτούν/αντιμετωπίζουν μία κατάσταση: μια μητέρα που μεγάλωσε τα τρία μικρότερα αδέρφια της δεν καταλαβαίνει την κόρη της που δεν θέλει να μοιραστεί το κουκλόσπιτό της με τη μικρή της αδερφή · ένας πατέρας που οι γονείς του συνήθιζαν να τιμωρούν πολύ αυστηρά εκείνον και τον αδερφό του όταν τσακωνόντουσαν, αποφεύγει να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι τα παιδιά του χτυπούν το ένα το άλλο, με αποτέλεσμα η κατάσταση να μένει ανεξέλεγκτη.

Πότε όμως η ζήλεια θεωρείται παθολογική; Είτε όταν ένα παιδί γίνει εξαιρετικά βίαιο με τα αδέρφια του,  είτε εάν παρουσιάσει έντονα ψυχοσωματικά συμπτώματα μετά τη γέννηση του αδερφού/ής του, όπως συνεχείς πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, κ.α., είτε εάν παλινδρομήσει αναπτυξιακά, π.χ. αρχίσει να βρέχει το κρεββάτι του ενώ το είχε σταματήσει, αποσύρεται, αναπτύσσει μεγαλή δυσκολία στον ύπνο, εμφανίσει τραύλισμα, τικ, κ.λ.π.. Όταν η ένταση και η συχνότητα των εν λόγω συμπτωμάτων είναι μεγάλη και δεν δείχνουν να μειώνονται με το χρόνο, είναι σημαντικό να συμβουλευτούν οι γονείς κλινικό ψυχολόγο-ψυχοθεραπευή, ώστε να εκτιμηθεί σωστά και έγκαιρα το μέγεθος του προβλήματος και να σχεδιαστεί η κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση.

Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος να χειριστείτε το παιδί σας όταν γίνεται πολύ ζηλιάρικο και ανταγωνιστικό με τον αδερφό/ή του;

Προσπαθήστε να καταλάβετε τους λόγους: ειδικά για τα μεγαλύτερα αδέρφια, σκεφτήτε ότι όλοι περιμένουν από εκείνα να φροντίζουν τα μικρότερα αλλά και να υποχωρούν γιατί είναι «μεγάλοι». Τα  μικρότερα πάλι προσπαθούν να κερδίσουν και εκείνα χώρο αλλά και να διεκδικήσουν ίση θέση με τα μεγαλύτερα στο παιχνίδι ή στις δραστηριότητες, γιατί όχι, και τη θέση του αρχηγού. Πρόκειται για μια διαρκή πηγή έντασης και καυγά αλλά θυμηθείτε ότι ταυτόχρονα είναι και το πιο φυσιολογικό πράγμα του κόσμου.

Βάλτε σαφή και ξεκάθαρα όρια: οι κανόνες συμπεριφοράς του σπιτιού χρειάζεται να είναι γνωστοί και να τηρούνται, με λογικές συνέπειες για τους παραβάτες. Οι κανόνες διαμορφώνονται από εσάς, εντούτοις είναι σημαντικό τα παιδιά σας να συμμετέχουν  στη διαμόρφωση αυτών των κανόνων, να προτείνουν τροποποιήσεις, αλλάγές ή ότι χρειστεί. Ξεκαθαρίστε λοιπόν από την αρχή τα δικαιώματα για ατομική περιουσία, ησυχία κ.τ.λ., ποιές είναι οι ποινές σε περιπτώσεις βιαιοπραγίας και φροντίστε να δείξετε στην πράξη ότι το εννοείτε.

Προσέξτε τι λέτε: υπερβολική αυστηρότητα και χαρακτηρισμοί-ταμπέλες έχουν προσωρινό μόνο αποτέλεσμα στο σταμάτημα ενός καυγά, ενώ πληγώνουν ανεπανόρθωτα τα παιδιά, τα οποία συνήθως, όταν τους δίνεται συνεχώς ένας χαρακτηρισμός, π.χ. «καυγατζής», «ανάποδος», γρήγορα ταυτίζονται με την εικόνα του γονέα για εκείνα και σταματούν να προσαθούν να αλλάξουν. Επίσης με τις φωνές και τις αγριάδες δεν θα πετύχετε παρά να γίνετε πρότυπο για το παιδί σας, το οποίο θα χρησιμοποιήσει τους ίδιους ακριβώς τρόπους για να επιβληθεί στα αδέρφια του.

Αναγνωρίστε την διαφορετικότητα του κάθε παιδιού: Σίγουρα οι άνθρωποι είμαστε ίσοι, αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε και ίδιοι. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά σας. Αναγνωρίστε τις ιδιαίτερες κλίσεις, ταλέντα, χαρίσματα και ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού σας και δώστε τους χώρο να τα αναπτύξουν. Έτσι θα νιώσουν ικανά και αποδεκτά. Μην ξεχνάτε ότι η αυτοεκτίμηση ενός παιδιού κτίζεται σταδιακά μέσα από την εκτίμηση και αποδοχή που εισπράτει από το περιβάλλον του. Και το σημαντικότερο περιβάλον δεν είναι άλλο παρά αυτό που μοιράζεται στο σπίτι με εσάς.

Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να εκφραστούν λεκτικά: αναγνωρίστε και μιλήστε εσείς για τα συναισθήματα που βιώνει το παιδί σας. Κρατείστε τους τόνους χαμηλούς. Μην λέτε: «πρέπει να μισείς τον αδερφό σου», παρά πείτε: «πρέπει να είναι εκνευριστικό κάποιες φορές να περιμένουμε να ξυπνήσει ο αδερφός σου για να πάμε στις κούνιες», ή «φαντάζομαι ότι είναι ενοχλητικό να σου παίρνει τα πράγματα σου/ να σου χαλάει τα παιχνίδια» (Pantley, 1999). Σκεφτείτε ότι πολλές φορές η φράση: «καταλαβαίνω πόσο δύσκολο είναι αυτό για σένα» αποτελεί την γνησιότερη μορφή ενδιαφέροντος. Όταν το παιδί σας δει ότι καταλαβαίνετε τα συναισθήματά του, δεν θα χρειάζεται τόσο να προκαλεί το ενδιαφέρον σας μέσα από την επιθετική του συμπεριφορά.

Αποφύγετε τις υπερβολές: «Τον χτύπησε με δύναμη στο κεφάλι, θα μπορούσε να του προκαλέσει διάσειση», «την έσπρωξε με φόρα και η μικρή έπεσε από το κρεββάτι, θα μπορούσε να σπάσει τον αυχένα της», «χτύπησε τον αδερφό του με δύναμη με την ξύλινη κουτάλα», «κι άν έπαιρνε τη σιδερένια;», «το σφυρί;», «να κρύψουμε τα σφυριά». Είναι απόλυτα λογικό να ανησυχείτε, ειδικά όταν βλέπετε τα παιδιά σας με μελανιές μετά από τους καυγάδες τους. Εντούτοις, είναι εξαιρετικά σπάνιες οι περιπτώσεις παιδιών που έχουν πάθει σοβαρά ατυχήματα μετά από καυγάδες με τα αδέρφια τους. Φροντίστε λοιπόν να διατηρείτε την ψυχραιμία σας και μην αντιμετωπίζετε τα παιδιά σαν εν δυνάμει εγκληματίες.

Επιβραβεύστε: κάθε φορά που τα παιδιά σας παίζουν ήσυχα κάντε ένα θετικό σχόλιο. Επιβραβεύεστε τα με καλά λόγια, χαμόγελα, επαίνους και ζεστές χειρονομίες όσο συχνότερα μπορείτε. Επαινέστε τα στον άλλο γονιό, στους παππούδες, στους συγγενείς, στους φίλους. Ακόμα και αν η σκέψη σας είναι: «μα να επιβραβεύσω κάτι που θα έπρεπε να κάνουν έτσι κι αλλιώς από μόνα τους;» θυμηθείτε τι συμβαίνει σε σας όταν κανείς δεν σας αναγνωρίζει ότι μαγειρέψατε ή πήγατε στο σπουπερ μάρκετ μετά από μια κουραστική ημέρα στη δουλειά, επειδή θεωρείται από όλους αυτονόητο. Μην επιβραβεύετε μόνο την τέλεια συμπεριφορά, αλλά κάθε συμπεριφορά που πλησιάζει το στόχο, δηλαδή την ηρεμία στο σπίτι. Αυτό πρακτικά σημαίνει όποιαδήποτε συμπεριφορά που δεν είναι επιθετική.

Προσπαθείστε να μην ανακατεύεστε στο παιχνίδι τους: αφήστε τα να παίξουν μόνα τους, επεμβείτε μόνο αν χρειαστεί, δηλαδή σε περίπτωση χειροδικίας. Προσπάθειστε να βάζετε κοινές ποινές, όπως στέρηση προνομίων, π.χ. να κρύψετε το παιχνίδι-αφορμή του καυγά. Αντιμετωπίστε με ψυχραιμία και στωικότητα τις φωνές και διαμαρτυρίες τους.

Μην ενθαρρύνετε τα καρφώματα: Δώστε τους εναλλακτικές, όπως το να πουν τι θέλουν στον αδερφό/ή τους, να αποχωρήσουν από το παιχνίδι αν ο αδερφός/ή τους κάνει «ζαβολιές», κ.τ.λ. Είναι σημαντικό το κάθε παιδί σας να βρει τρόπους να λύνει τα προβλήματα μόνο του χωρις να περιμένει από εσάς συνεχώς να επεμβαίνετε.

Μην απολογείστε: όταν αποφασίζετε να αναλάβετε δράση και, κοινώς, να επιβάλλετε την τάξη, μην προσπαθείτε να απαντήσετε στα συνεχή: «μα δεν έφταιγα εγώ!», «εκείνος/η το ξεκίνησε!», «είσαι άδικη/ος!» των παιδιών σας. Εξηγείστε μια μόνο φορά το λόγο της συμπεριφοράς σας και παραπέμψτε τα στους κανόνες συμπεριφοράς του σπιτιού: είναι ευθύνη των παιδιών να τους θυμούνται και να τους τηρούν.

Αποφύγετε τις συγκρίσεις: «Εγώ είμαι εγώ και αυτός είναι αυτός» είπε κάποτε ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Λοραν Φαμπιύς, μια φράση που έμεινε στην ιστορία. Η σύγκριση, ειδικα όταν ο στόχος είναι να παραδειγματίσει το άλλο παιδί, αφενός αγχώνει το παιδί-παράδειγμα, γεμίζοντας το υπερβολικές προσδοκίες από τον ευατό του για συνεχή τέλεια συμπεριφορά, αφετέρου δημιουργεί αίσθημα αποτυχίας στο άλλο. Θυμηθείτε πως εσείς νιώθατε όταν σας σύγκριναν με τα δικά σας αδέρφια, συμμαθητές, γειτονόπουλα. Αποφύγετε να συγκρίνετε τα παιδιά σας, ακόμη και για θέματα που μοιάζουν ανώδυνα, όπως πότε μπουσούλισαν ή περπάτησαν, πόσα μαλλιά είχαν όταν γεννήθηκαν, πότε έβγαλαν το πρώτο δόντι. Τα παιδιά συχνά βλέπουν ακόμα και αυτά τα σχόλια σαν επικριτικά και αυξάνουν την πιθανότητα εντάσεων μεταξύ τους.

Επιτεθείτε στη λύση και όχι στο πρόβλημα: όταν τα παιδιά σας έρχονται σε σας για να τους λύσετε μια διαφορά, κατηγορούν αδιάκοπα το ένα το άλλο. Μια απάντηση του είδους: «είστε βέβαιοι πως θέλετε να λύσω εγώ αυτό το πρόβλημα και όχι εσείς οι ίδιοι;», θα τους κόψει τη φόρα και θα τους κάνει να σκεφτούν. Αντί να ασχοληθείτε, ως συνήθως, με την ουσία του προβλήματος, στρέφετε την προσοχή τους στη λύση που προτείνουν: να αναλάβετε εσείς τη διαιτησία. Έτσι, το όφελος που επιδιώκει το κάθε παιδί για τον εαυτό του – δηλαδή να πετύχει από εσάς ευνοική κρίση γι’ αυτό- θα του φανεί πια εντελώς αβέβαιο (Ghazal, 2008).

Δώστε ρόλους στα μεγαλύτερα παιδιά: διδάξτε τα πως να βοηθούν τα μικρότερα στο ντύσιμο, στο μπάνιο, στο φαγητό. Μην ξεχνάτε να ενθαρρύνετε και να επιβραβεύετε σε κάθε ευκαιρία.

Περάστε χρόνο ξεχωριστά με το κάθε παιδί σας: Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά αλλά και για την οικογένεια, τα μέλη να δημιουργούν σχέσεις σε δυάδες. Ακόμη και αν έχετε ελάχιστο ελεύθερο χρόνο, αξίζει να αφιερώσετε έστω μισή ώρα την εβδομάδα αποκλειστικά σε κάθε παιδί σας: σε κάποια προγραμματισμένη δραστηριότητα που κάνετε πάντα μαζί, π.χ. το να πάτε μαζί στο σουπερ μαρκτετ ή ξεγνιάζοντας το με ξαφνική βόλτα-έκπληξη στο παγωτατζίδικο. Τέτοιες ενέργειες θα ενθουσιάσουν το παιδί σας και θα του δόσουν αυτό που χρειάζεται: την αίσθηση ότι είναι ξεχωριστό και μοναδικό και ότι ο μπαμπάς/ η μαμά βρίσκει χρόνο αποκλειστικά για εκείνο.

Παραδειγματίστε τα με τη συμπεριφορά σας: εσείς, οι γονείς, αποτελείτε τα ισχυρότερα πρότυπα στη ζωή των παιδιών σας. Προσπαθείστε να χειριζεστε με ψυχραιμία τις εντάσεις στο σπίτι με τα παιδιά αλλά και μεταξύ σας. Ζητείστε συγνώμη, όταν χρειάζεται. Όχι μόνο δεν θα μειωθεί το κύρος σας αλλά θα διδάξετε στο παιδί σας να κάνει ακριβώς το ίδιο: να συγχωρεί και να αποδέχεται απο τους άλλους να μην είναι τέλειοι αλλά και να μην κατακρίνει υπερβολικά τον εαυτό του όταν κάνει ένα λάθος.

ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ

Ένα συχνό παράπονο των γονέων είναι ότι τα παιδιά τους δεν τα πηγαίνουν αρκετά καλά μεταξύ τους. Ρωτώντας περισσότερα, αναφέρουν συχνούς καυγάδες, ζήλεια…