Το αντιεμβολιαστικό κίνημα αποτελεί ένα σύγχρονο πρόβλημα δημόσιας υγείας.
Η επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί μια διαδικασία η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις καθώς επιδημίες από νοσήματα που προλαμβάνονται μέσω εμβολιασμού παρατηρούνται πλέον σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη. Πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό της Νέας Υόρκης όπου εξελίσσεται επιδημία ιλαράς, γεγονός τόσο σοβαρό που οδήγησε το δήμαρχο της πόλης, πέραν της ευγενικής παρότρυνσης να εμβολιαστεί ο πληθυσμός, να καταλήξει στην απόφαση επιβολής προστίμου σε όποιον αρνηθεί να εμβολιαστεί…. Παρόμοια επιδημία έζησε και η Ευρώπη τη χρονιά που πέρασε. Στην Ευρώπη αντιμετώπισαν το πρόβλημα με συστάσεις και εμβολιασμό ευπαθών ομάδων, πρακτικές που βοήθησαν στην ύφεση του προβλήματος χωρίς όμως να είμαι σίγουρος αν αυτό θα οδηγήσει στην αποφυγή μίας νέας επιδημίας στο προσεχές μέλλον.
Από τα παραπάνω συμπεραίνει κανείς δύο πράγματα:
α) ότι η άρνηση εμβολιασμού οδηγεί σε επιδημίες και
β) ότι οι αρχές, ίσως να έχουν το δικαίωμα να τιμωρήσουν τους «παραβάτες».
Η άρνηση ή αμφισβήτηση των εμβολίων δεν είναι κάτι καινούργιο. Άρνηση υπήρξε από την εποχή που ο Jenner εμβολίασε ένα νεαρό αγόρι, τον James Phipps, με σκοπό την προστασία από την ευλογιά. Παρότι η προσπάθεια ήταν επιτυχής, υπήρξε έντονη αντίδραση από διάφορες κοινωνικές ομάδες οι οποίες υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος με αυτές τις πρακτικές θα μεταμορφωθεί σε κάποιο περίεργο ον. Παρά τις αντιδράσεις, ο Jenner απέδειξε ότι υπάρχει τρόπος να αντιμετωπισθούν νοσήματα που εξαφάνιζαν ολόκληρες πόλεις, να σωθούν δηλαδή ανθρώπινες ζωές.
Ο Pasteur, o Smith, o Enders, o Ehrlich, o Metchnikoff είναι μερικοί από τους λαμπρούς επιστήμονες που αφιέρωσαν τη ζωή τους και πέτυχαν να ανακαλύψουν εμβόλια και εμβολιαστικές τεχνικές που είχαν αυτό και μόνο το σκοπό: να σώσουν ανθρώπινες ζωές. Η επιτυχία των εμβολιαστικών προγραμμάτων αποδείχθηκε μέσα στους αιώνες και αυτό δεν αποτελεί αυθαίρετο συμπέρασμα. Υπάρχουν χιλιάδες αναφορές για τη προστασία που παρέχουν τα εμβόλια έναντι αυτών των νοσημάτων.
Παρόλ’ αυτά η αντίδραση σε κάτι φανερά ευεργετικό συνέχισε να γιγαντώνεται μέσα στα χρόνια με αποκορύφωμα τη περίπτωση Andrew Wakefield και τη δημοσίευση του 1994 στο Lancet, όπου με ψευδή στοιχεία συσχέτισε το εμβόλιο MMR με την ανάπτυξη αυτισμού. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε κομβικό σημείο ώστε το αντιεμβολιαστικό κίνημα να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις γεγονός που οφείλεται πλέον στους μηχανισμούς διάδοσης της πληροφορίας και στην αξιολόγησή της….Εδώ λοιπόν ξεκινούν και τα δύσκολα. Να αντιληφθούμε δηλαδή, πως μια επιστημονική δημοσίευση η οποία πήρε το δρόμο της δικαιοσύνης, καταδικάστηκε, ανακλήθηκε, μπόρεσε να προκαλέσει τέτοιο κακό.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα, που όσο και αν δεν γίνεται αντιληπτό με τη πρώτη ματιά, κατά βάθος σχετίζονται. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το ρίσκο και τις πιθανότητες με απλουστευτικό τρόπο. Για παράδειγμα, φοβάται τα αεροπλάνα παρότι η πιθανότητα να χάσει τη ζωή του σε τροχαίο δυστύχημα είναι πολλαπλάσιο. Επίσης φοβάται τους καρχαρίες ενώ όχι το κατοικίδιο σκυλάκι του, όπου η πιθανότητα σοβαρής βλάβης από επίθεση είναι 16.000 μεγαλύτερη. Ανησυχεί για τη λοίμωξη από μηνιγγιτιδόκοκκο οροομάδας Β ενώ ο ιός της γρίπης σκοτώνει πολλαπλάσιο αριθμό ανθρώπων κάθε χρόνο. Ενώ σε μεγαλύτερο (και ίσως σοβαρότερο επίπεδο) ο πλανητάρχης πιστεύει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη και όλα όσα σχετίζονται με αυτό, είναι στη φαντασία του ανθρώπινου νου. Η σχέση που έχουν όλα αυτά μεταξύ τους είναι η υπεραπλούστευση της πληροφορίας και η αντίληψη ότι ακόμα και αν υπάρξει ένα κρούσμα από κάτι, αυτό είναι αρκετό για να πάρει κάποιος τις αποφάσεις του.
Άρα η αμφισβήτηση είναι στην επιστήμη την ίδια.
Αυτό λοιπόν που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε σαν επιστημονική κοινότητα είναι ότι το αντιεμβολιαστικό κίνημα είναι στη λογική ότι η επιστήμη και όσοι την υπηρετούν, κάνουν πολλά και μεγάλα λάθη. Πριν ενστικτωδώς πούμε ότι αυτό είναι σκέτη τρέλα ας δούμε μερικά δεδομένα.
Α. Η καθημερινότητα του ανθρώπου είναι συχνά δύσκολη και ιδιαίτερα πολύπλοκη. Ο άνθρωπος στη προσπάθειά του να τα καταφέρει μέσα στο καταιγισμό από μηνύματα και πληροφορίες οδηγείται (ως φυσική αντίδραση) στην υπεραπλούστευσή τους. Όταν λοιπόν φτάνει η πληροφορία ότι τα εμβόλια είναι βλαπτικά για τον άνθρωπο, η λογική που αναπτύσσεται είναι «αφού υπάρχει καπνός θα υπάρχει και φωτιά, δεν χρειάζεται να κάνω επιστημονική έρευνα. Μάλλον έχουν (ή μπορεί να έχουν) δίκιο όσοι το λένε». Αυτό αποτελεί και την αρχή της αμφισβήτησης…
Β. Η επιστήμη δεν μπορεί να υποστηρίξει (με ευκολία) την null hypothesis. Ότι δηλαδή δεν υπάρχει καμία περίπτωση το εμβόλιο να προκαλέσει πρόβλημα στον ανθρώπινο οργανισμό. Γιατί μπορεί να προκαλέσει! Αυτό συμβαίνει γιατί το εμβόλιο χορηγείται σε υγιείς ανθρώπους και στα πλαίσια της πολυπλοκότητας του ανοσιακού μας συστήματος, υπάρχει (έστω και θεωρητικά) η πιθανότητα να είναι βλαπτικό σε κάποιον. Εδώ η επιστήμη έχει επενδύσει πολύ προσπάθεια καθώς αυτό το ενδεχόμενο πρέπει σχεδόν να μηδενιστεί… και τα έχει καταφέρει. Να κυκλοφορούν πλέον εμβόλια για τα οποία μπορούμε με σιγουριά να διαβεβαιώσουμε τους γονείς ότι είναι «απόλυτα ασφαλή» για το 99,9% των υγιών ανθρώπων. Αυτό το απειροελάχιστο ποσοστό για το οποίο δεν μπορούμε να εγγυηθούμε, χρησιμοποιείται από τους αρνητές των εμβολίων, διογκώνεται, με αποτέλεσμα η αμφισβήτηση να βρίσκει πρόσφορο έδαφος ώστε να εδραιωθεί….
Γ. Το αντιεμβολιαστικό κίνημα κορυφώθηκε στο δυτικό κόσμο εκεί όπου τα νοσήματα για τα οποία εμβολιαζόμαστε είναι ιδιαίτερα σπάνια λόγω της ανοσίας της αγέλης. Στις αναπτυσσόμενες ή υποανάπτυκτες χώρες αυτό το κίνημα είναι ανύπαρκτο καθώς πολλά από αυτά τα νοσήματα ενδημούν και ο πληθυσμός έχει ιδίαν αντίληψη του προβλήματος. Οι περισσότεροι λοιπόν που ζουν σε περιβάλλον όπως αυτό της χώρας μας, γονείς και γιατροί, πιθανόν δεν έχουν συναντήσει τα νοσήματα στα οποία αναφερόμαστε. Το αποτέλεσμα είναι με την ίδια απλουστευτική λογική, να ισχυριστούν ότι το «πρόβλημα» απλώς δεν υπάρχει, άρα δεν μας αφορά. Λογική που δεν μπορεί να σταθεί καθώς ο αρνούμενος τον εμβολιασμό βασίζει τη σιγουριά του στο γεγονός ότι ο φίλος ή συγγενής του θα έχει εμβολιαστεί, άρα δεν μεταδίδει τη νόσο.
Αδιέξοδο; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι.
Μερικές βασικές κατευθύνσεις θα μπορούσαν να είναι οι παρακάτω. Η πρώτη είναι να αποσαφηνίσει το κράτος τι δυνατότητες του δίνει το σύνταγμα. Γενκά ο νόμος είναι υπεράνω της αντίληψης των γονιών για το τι είναι ασφαλές για το παιδί τους. Με απλά λόγια, όταν ένας γονιός λέει ότι «δικό μου είναι το παιδί οπότε εγώ αποφασίζω για το καλύτερο», πρέπει να γνωρίζει ότι αυτό είναι υποκειμενικό και δεν ισχύει. Καμία προσωπική αντίληψη δεν είναι υπεράνω του νόμου και αυτό αφορά και την υποχρέωση εμβολιασμού. Αν η νομοθεσία λέει ότι ο πληθυσμός ΘΑ εμβολιάζεται με αυτά τα εμβόλια, ο πολίτης είναι υποχρεωμένος να το κάνει, με την ίδια λογική που τιμωρείται αν δεν φοράει ζώνη ασφαλείας, άσχετα αν ο ίδιος δεν το θεωρεί απαραίτητο. Δεύτερον, το παιδί έχει δικαίωμα σε μια υγιή ζωή. Τα δικαιώματα του παιδιού ορίζονται από τους νόμους του κράτους. Αν λοιπόν οι νόμοι του κράτους, ορίζουν πως πρέπει ένα βρέφος να εμβολιαστεί ώστε να διασφαλιστεί η υγεία του, αυτό αποτελεί υποχρέωση για γονείς και ιατρούς και ΔΙΚΑΙΩΜΑ του παιδιού.
Τρίτη κατεύθυνση, είναι η στάση της ιατρικής κοινότητας. Εδώ τα πράγματα είναι μοιρασμένα. Οι μισοί υποστηρίζουν πως πρέπει να πείσουμε τους γονείς και οι άλλοι μισοί προς πρέπει να το επιβάλλουμε. Απάντηση σωστή δεν υπάρχει. Το σίγουρο είναι πως οι γονείς που αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, πρέπει να διαισθανθούν πως ο ιατρικός κόσμος είναι αντίθετος και δεν θα βρουν ευήκοα ώτα. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που προσεγγίζουμε τους γονείς που αρνούνται. Να περάσουμε από το «έχουμε να κάνουμε και κάποια εμβόλια» στο «τον άλλον μήνα θα κάνουμε το τάδε εμβόλιο». Επίσης οφείλουμε να τονίζουμε στους γονείς την κοινωνική προσφορά αυτής της πράξης. Με τον εμβολιασμό προστατεύεται το εμβολιαζόμενο παιδί αλλά και ευάλωτα παιδιά που αν αναπτύξουν τη συγκεκριμένη λοίμωξη, θα κινδυνεύσει η ζωή τους.
Τέλος το κράτος και ο ιατρικός κόσμος, θα πρέπει να δει αν η επίμονη άρνηση για ένα συγκεκριμένο εμβολίου πρέπει να αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο με την πλήρη άρνηση εμβολιασμού. Η άρνηση πιθανόν να πληρεί κριτήρια παραμέλησης ενώ η επιλεκτική άρνηση πρέπει να αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη ελαστικότητα καθώς πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι αυτοί οι γονείς τελικά μεταπείθονται και εμβολιάζουν τα παιδιά τους.
Ένα είναι σίγουρο. Τα εμβόλια σώζουν ζωές, οι παιδίατροι επιθυμούν το καλό των ασθενών τους και η πολιτεία πρέπει να λάβει τα μέτρα της. Οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να εξετάσουν και να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα όσο ακόμα ο χρόνος το επιτρέπει. Σε λίγο μπορεί να είναι αργά….
