Εισαγωγή

Η υγιεινή των χεριών και η προσφορά της στον περιορισμό των λοιμώξεων έχει απασχολήσει από ετών την Ιατρική επιστήμη, δεδομένου ότι τα επιθετικά όπλα(φάρμακα) για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων,  δίνουν όλο και συχνότερα τη θέση τους σε αμυντικά  που εξυπηρετούν την πρόληψη.

Τα αμυντικά  όπλα είναι πιο ανέξοδα και πιο αποτελεσματικά, μια και ο άνθρωπος αποφεύγει τη λοίμωξη και συνεπώς τις επιπλοκές της.

Ενδιαφέρει κατά μείζονα λόγο η μείωση της διασποράς των ιών,  διότι είναι  περισσότεροι και θα μπορούσε κανείς να πει πιο επικίνδυνοι, μια και για αυτούς, πλην λίγων εξαιρέσεων,  δεν υπάρχει αιτιολογική θεραπευτική αντιμετώπιση. Για παράδειγμα το κοινό κρυολόγημα, με καταρροϊκά φαινόμενα, δακρύρροια, φταρνίσματα, βήχα και έντονη μεταδοτικότητα, έχει ως αίτιο περισσότερους από 100  ιούς και τέτοιες προσβολές έχει περισσότερες από 6 ετησίως ένα παιδί που είναι ενταγμένο σε βρεφονηπιακό σταθμό.

Δεν σημαίνει βέβαια ότι υποβαθμίζεται η προσφορά της υγιεινής των χεριών και στη διασπορά των βακτηριδίων, όπως του Β-αιμολυτικού στρεπτοκόκκου, του πνευμονιοκόκκου, του σταφυλοκόκκου, του αιμοφίλου τύπου-Β, του μηνιγγιτιδοκόκκου, της μοραξέλλας κ.ά. Τα παραπάνω βακτηρίδια αποβάλλονται κατά βάση από τις εκκρίσεις του στοματοφάρυγγα του πάσχοντα ή του φορέα και μολύνουν  άλλα άτομα απ’ευθείας ή με επαφή των χεριών του πάσχοντα με  επιφάνειες κοινής χρήσης.

Τέλος, και αρκετά σπανιότερα, σε ότι αφορά σε ανθρωποζωονόσους, η  επαφή των χεριών με μολυσμένα κοτόπουλα και αυγά (σαλμονέλλα) κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, με νωπά κρέατα ζώων (βρουκέλλα), με περιττώματα πουλιών, χοίρων, στάσιμα νερά (άτυπα μυκοβακτηρίδια) κ. ά, ευνοεί τη μετάδοση. Τα τελευταία παρά τη σπανιότητα, είναι πολύ χρήσιμο να τα γνωρίζουμε.

Υγιεινή των χεριών

Είναι σε όλους γνωστό ότι τα χέρια μας αποτελούν το πιο «ακάθαρτο» μέλος του ανθρώπινου σώματος, διότι κινούνται με κινήσεις εκούσιες,  πολύ συχνά όμως ενστικτώδεις,  προς κάθε κατεύθυνση και αγγίζουν τα πάντα.

Δικαίως η φράση «έπλυνες τα χέρια σου»; επαναλαμβάνεται συνεχώς από τους γονείς προς τα παιδιά τους. Πρέπει να επισημάνουμε όμως ότι το «πλύνε τα χέρια σου γιατί έπιασες χώματα», είναι περισσότερο αισθητικό θέμα και λιγότερο σχετίζεται με λοιμώξεις και  προστασία  από αυτές. Ελάχιστα είναι αυτά τα μικρόβια  που από το χώμα  μπορούν να μολύνουν ένα παιδί, όπως ο σταφυλόκοκκος, τα άτυπα μυκοβακτηρίδια κ.ά .

Τα χέρια, όχι μόνο μολύνονται εύκολα με μικρόβια, ιούς και βακτηρίδια, αλλά τα μεταφέρουν και εύκολα διευκολύνοντας τη διασπορά τους. Ο λόγος είναι ότι ακουμπούν σε λείες επιφάνειες όπως, τραπέζια, τηλέφωνα, μολύβια, πλήκτρα  P/C, πόμολα θηρών και διακόπτες λουτήρων, τιμόνια αυτοκινήτων και ότι άλλο μπορεί να φαντασθεί κανείς.

Για ιούς και βακτηρίδια που προσβάλουν το πεπτικό σύστημα, η μετάδοση με τα χέρια  είναι συχνότερη, ενώ στις λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος η μεγίστη μετάδοση επιτελείται με τους αποβαλλόμενους μικροοργανισμούς με το βήχα, το φτάρνισμα το τραγούδι  και την ομιλία από μικρή απόσταση. Όταν όμως ο άρρωστος βήξει ή φτερνιστεί στην παλάμη του, τότε και πάλι τα χέρια έχουν την κύρια ευθύνη μετάδοσης, μια και η παλάμη έχει μολυνθεί από  κάποια εκατομμύρια μικροοργανισμών.

Ανεξάρτητα με το πόσο συχνά μεταδίδονται με τα χέρια διάφοροι μικροοργανισμοί ή ποιοι μεταδίδονται συχνότερα  από κάποιους άλλους, γεγονός είναι ότι αυτού του είδους η μετάδοση υφίσταται. Τον ασθενή ή τον υποψήφιο να μολυνθεί, πολύ λίγο τον ενδιαφέρει αν η γρίπη μεταδίδεται 16% ή 26% με τα χέρια και το υπόλοιπο απ’ευθείας με σταγονίδια. Αυτός θέλει να προστατευθεί και μια και ένας σημαντικός τρόπος μετάδοσης είναι τα χέρια που προηγουμένως έχουν μολυνθεί, θέλει να γνωρίζει πως θα τα φροντίσει.

Μέθοδοι και τεχνική αποστείρωσης των χεριών

Η αποστείρωση των χεριών στην καθημερινότητα γίνεται κατά βάση με δύο τρόπους:

1) Με τη χρήση αλκοολούχων διαλυμάτων που φέρονται έτοιμα προς χρήση στο εμπόριο ή διαλυμάτων Chlorhexidine(λιγότερο συχνά και λιγότερο αποτελεσματικά), για αποστείρωση του δέρματος.

Στην περίπτωση αυτή βάζουμε το διάλυμα στην παλάμη μας και τρίβουμε πολύ καλά τα χέρια μας σε όλες τις επιφάνειες των παλαμών και των δακτύλων, έως ότου στεγνώσουν. Δεν ξεπλένουμε με νερό.

Στο κάθε εμπορικό σκεύασμα υπάρχουν εσώκλειστες οδηγίες, αν υπάρχει κάποια διαφοροποίηση από τις παραπάνω οδηγίες.

Υπάρχουν  διαλύματα σε υγρή μορφή ή με τη μορφή γέλης ή με τη μορφή υγρών  μαντηλιών.

2) Με τη χρήση σαπουνιού σε υγρή και στερεά μορφή ή με τη μορφή σκόνης.

Βρέχουμε πρώτα τα χέρια μας και στη συνέχεια τα τρίβουμε καλά , αφού τοποθετήσουμε στην παλάμη το υγρό σαπούνι ή τη σκόνη ή τα τρίψουμε με το στερεό σαπούνι. Η διάρκεια της παραμονής του σαπουνιού στα χέρια δεν πρέπει να είναι χρονικά μικρότερη από 10’’.  Για την εξόντωση  μερικών  βακτηριδίων απαιτείται παραμονή του σαπουνιού περισσότερο από 30’’ στα χέρια.

Στη συνέχεια ξεπλένουμε τα χέρια μας με άφθονο νερό και στεγνώνουμε με αέρα, καθαρή αχρησιμοποίητη πετσέτα ή με χαρτί μιας χρήσης. Αν χρησιμοποιηθεί πετσέτα , πρέπει να πεταχθεί σε καλάθι με ακάθαρτα.

Μεταξύ των δύο μεθόδων , ιδιαίτερα όταν η απολύμανση των χεριών είναι συχνή,  προτιμώνται τα αλκοολούχα διαλύματα ή η χλωρεξιδίνη, διότι:

1. Η συμμόρφωση είναι καλύτερη μια και δεν απαιτείται μετακίνηση του ατόμου προς τον νιπτήρα για σαπούνισμα των χεριών, ενώ το αντισηπτικό σε μικρή συσκευασία ή σε υγρά μαντηλάκια, μπορεί να υπάρχει στη τσάντα ή στην τσέπη.
2. Καταναλώνεται λιγότερος χρόνος
3. Το αποτέλεσμα είναι καλύτερο γιατί το αντισηπτικό παραμένει στα χέρια επί μακρόν μια και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται νερό στη συνέχεια, ούτε σκούπισμα
4. Υπάρχουν κάποιοι μικροοργανισμοί που είναι ανθεκτικοί στο σαπούνι
5. Η μακρά και συνεχής χρήση σαπουνιού επηρεάζει τη συνοχή της επιδερμίδας των χεριών, αναπτύσσονται ραγάδες και στο έδαφος αυτό, μολύνσεις.

**Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι, εάν ένα παιδί ή ενήλικος, αναπτύξει συνήθειες καθαριότητος των χεριών, τότε σημαίνει ότι γενικότερα φροντίζει τον εαυτό του και τους ανθρώπους που τον  περιβάλλουν και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό.

Η υγιεινή των χεριών και η προσφορά της στον περιορισμό των λοιμώξεων έχει απασχολήσει από ετών την Ιατρική επιστήμη…