Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) περιγράφει την εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Πρόκειται στην ουσία για ένα παιχνίδι δύναμης, εξουσίας και επιβολής του ”ισχυρότερου” στον ”αδύναμο”, με ψυχολογικές επιπτώσεις  πολύ σοβαρές για όλους.

Μέσα από το bullying, μοιάζει να διαγράφονται με ευκολία δύο τύποι παιδιών: το παιδί θύτης που εκφοβίζει και το παιδί θύμα που απειλείται.

Μήπως όμως  ουσιαστικά μιλάμε για παιδιά που είναι και τα δύο θύματα;  και αν ναι, τότε ίσως είναι βοηθητικό να σκεφτούμε το bullying ως ένα σύμπτωμα που μας δείχνει πως κάτι μέσα στο οικογενειακό σύστημα ίσως δυσλειτουργεί.

Η οικογένεια  είναι το φυτώριο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι δε μεγαλώνουν μόνο βιολογικά αλλά και  ωριμάζουν συναισθηματικά και νοητικά. Είναι ο χώρος όπου πρώτα πρώτα το παιδί θα αναπτύξει την προσωπικότητα του, και θα καλύψει τις βασικές ανάγκες του για αγάπη, στήριξη, τρυφερότητα, αναγνώριση και αποδοχή. Είναι και όμως και ο χώρος που θα έρθει σε επαφή με τα πρώτα αρνητικά συναισθήματα, το φόβο, το θυμό, τη ματαίωση.

Μέσα από τους γονείς ένα παιδί θα μάθει πως να αγαπά  και να φροντίζει αλλά και πως να θυμώνει, και να διαπληκτίζεται.  Θα ταυτιστεί μαζί τους, θα τους μιμηθεί και πατώντας πάνω στην αρχαϊκή αυτή σχέση θα διαμορφώσει σιγά σιγά το δικό του τρόπο να υπάρχει και φέρεται.

Είναι εξ’ ορισμού αδύνατο για ένα γονιό  – όσο και να προσπαθήσει  –  να τα κάνει όλα σωστά και τέλεια. Το να υπάρχουμε όμως σταθερά μέσα στη ζωή του παιδιού  μας και να δηλώνουμε τη διαθεσιμότητα μας ανά πάσα στιγμή είναι μια πολύ καλή αρχή. Άλλωστε τα παιδιά μπορούν να μας  ”πουν” πολλά  με τη συμπεριφορά τους αρκεί να τα παρατηρήσουμε και να τα αφουγκραστούμε.

Είναι θεμελιώδους σημασίας για ένα παιδί να νιώθει πως σε ό,τι του συμβαίνει, ο γονιός του είναι δίπλα του, να το ακούσει, να το συμβουλεύσει και να το ”αντέξει”.  Είναι αναμενόμενο πως τα παιδιά που φοβούνται να μιλήσουν στους γονείς τους είναι πιο εύκολα ”θύματα”. Αν  φοβάμαι τον ίδιο μου το γονιό, και έχει καλλιεργηθεί μια απόμακρη ψυχικά σχέση, τότε πως να μη φοβάμαι και να μην υποκύπτω στους άλλους;

Από την άλλη πλευρά,  αν μέσα στην οικογενειακή ζωή ένα παιδί παίρνει το μήνυμα πως οι σχέσεις ορίζονται από τον αγώνα για κυριαρχία και επιβολή, τότε σε αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς θα καταφύγει και εκτός οικογένειας. Συνήθως τα παιδιά ”θύτες” είναι και τα ίδια κακοποιημένα και ψυχικά τραυματισμένα ή είναι μάρτυρες σχέσεων βίας μέσα στην οικογένεια (σχέση ζευγαριού ή αδελφών). Έτσι, η άσκηση βίας στους συνομηλίκους τους είναι ένας τρόπος να ανακτήσουν τον έλεγχο που νιώθουν να χάνουν μέσα στις σχέσεις, ακόμα και ο τρόπος (διαστρεβλωμένα βέβαια) να νιώσουν πως ορίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό.

Οι γονείς μπορούν να ανιχνεύσουν την πιθανότητα να έχει πέσει το παιδί τους θύμα εκφοβισμού, παρατηρώντας τα παρακάτω σημάδια.

• χτυπήματα, μελανιές
• απώλεια ή καταστροφή των προσωπικών του αντικειμένων
• μελαγχολία, απόσυρση,
• αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες και στη συμπεριφορά του
• άσχημος ύπνος, εφιάλτες
• παράπονα για πονοκεφάλους ή πόνο στο στομάχι
• άρνηση να πάει στο σχολείο
• ξαφνική πτώση της σχολικής του επίδοσης.

Αν το παιδί σας εξομολογηθεί πως έχει υποστεί bullying:

• ακούστε το προσεκτικά χωρίς να θυμώνετε ή να είστε υπερβολικά αναστατωμένοι και μιλήστε ανοιχτά για αυτό.
• Δώστε στο παιδί χώρο να εκφράσει αυτό που νιώθει και μην βιαστείτε να του πείτε ”δεν πειράζει” , ”θα περάσει”.
• Διαβεβαιώστε το πως δεν είναι δικό του λάθος και συζητήστε μαζί του πως θα ήθελε να το αντιμετωπίσετε.
• Βοηθήστε το να μάθει να αγνοεί εκείνον που το απειλεί, ώστε να μη δείχνει τρομοκρατημένο.

Αν το παιδί σας εμπλέκεται στο bullying

• ενημερώστε το για το bullying, τι σημαίνει, πόσο σοβαρό είναι, αλλά και τι συνέπειες μπορεί να έχει για το ίδιο η παραβατική του συμπεριφορά.
• Φροντίστε  για την αυτοεκτίμηση του παιδιού, ώστε να μη χρειάζεται να την αναζητά μέσω  της επιβολής σε κάποιον αδύναμο.
• Εξασφαλίστε μέσα στην οικογένεια κλίμα ασφάλειας και αποδοχής, θέτοντας παράλληλα σταθερά  κ σαφή όρια.

Το bullying είναι ένα  φαινόμενο πολυδιάστατο με προεκτάσεις κοινωνικές, όμως ο ρόλος των γονιών μπορεί να είναι κομβικός. Οι περισσότεροι γονείς είναι αγχωμένοι, φοβισμένοι, μπερδεμένοι. Πολλές φορές νιώθουν να ”πελαγώνουν” τόσο με τις ευθύνες που βαραίνουν το γονεϊκό ρόλο, όσο και με τα  προσωπικά τους  τραύματα και αδιέξοδα.  Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να έρθουν πρώτα σε επαφή με τα δικά τους συναισθήματα. Να τα αναγνωρίσουν κ να βρίσκονται σε ένα συνεχή εσωτερικό διάλογο. Κατανοώντας έτσι περισσότερο τον εαυτό τους, και αποκτώντας  επίγνωση του  πως οι ίδιοι νιώθουν, θα μπορέσουν στη συνέχεια  να συναισθανθούν και το παιδί τους και να το βοηθήσουν. Φυσικά στην προσπάθεια τους αυτή, όποτε χρειάζεται, είναι σκόπιμο να αναζητούν την κατάλληλη εκπαίδευση και βοήθεια.

Η οικογένεια  είναι το φυτώριο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι δε μεγαλώνουν μόνο βιολογικά αλλά και  ωριμάζουν συναισθηματικά και νοητικά…