Ένα συχνό πρόβλημα υγείας
Η άμεσου τύπου υπερευαισθησία σε αλλεργιογόνα των ξηρών καρπών αποτελεί μείζον πρόβλημα υγείας στις ανεπτυγμένες χώρες, με συχνότητα που φαίνεται να αυξάνεται. Η αλλεργία στο φυστίκι, που είναι ο περισσότερο αλλεργιογόνος εκπρόσωπος, εκτιμάται ότι εμφανίζεται στο 1% περίπου του πληθυσμού, αν και πρόσφατη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να ανεβάζει το ποσοστό στο 1.8%. Η διάγνωση γίνεται συνήθως στα 2 πρώτα χρόνια της ζωής, καθώς το 75% των αντιδράσεων συμβαίνουν με τις πρώτες επαφές με ξηρούς καρπούς.
Όσον αφορά στη φυσική πορεία της νόσου, τυπικά πρόκειται για αλλεργία που επιμένει σε όλη τη διάρκεια της ζωής αν και τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι 20% των παιδιών με αλλεργία στους ξηρούς καρπούς και 10% των ατόμων με αλλεργία ειδικά στο φυστίκι, μπορεί να ξεπεράσει την αλλεργία.
Βοτανολογική ταξινόμηση.
Στην ομάδα των σπόρων που ονομάζονται ξηροί καρποί και δεν αποτελούν ενιαία, ξεχωριστή βοτανολογική οικογένεια, αλλά ομαδοποιούνται κυρίως για λόγους διατροφικών συνηθειών, ανήκουν το αμύγδαλο, το φουντούκι και το καρύδι που ανήκουν σε διαφορετικές αλλά συγγενικές μεταξύ τους οικογένειες. Αρκετά πιο απομακρυσμένα είναι το κάσιους και το φυστίκι Αιγίνης, ενώ το κοινό αράπικο φυστίκι (που αναφέρεται ως φυστίκι) ανήκει στην οικογένεια των οσπρίων.
Κλινική εικόνα και διάγνωση
Οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις στους ξηρούς καρπούς αφορούν κυρίως σε εκδηλώσεις από το δέρμα (κνίδωση – αγγειοοίδημα), στο 40-50% των περιπτώσεων. Η πιθανότητα να συμμετέχουν δύο ή τρία συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού στις αλλεργικές αντιδράσεις αναφέρονται στο 11-25%. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν σαφείς δείκτες που να προβλέπουν τη σοβαρότητα της αντίδρασης, φαίνεται ότι αυτές γίνονται σοβαρότερες με το πέρασμα του χρόνου και με την επανάληψη των επεισοδίων. Οι κλινικές εκδηλώσεις σχετίζονται σαφώς με την ποσότητα του καρπού που καταναλώθηκε, και μπορεί να εκδηλώνονται ως απλό στοματοφαρυγγικό σύνδρομο μέχρι σοβαρές αναφυλακτικές αντιδράσεις, με συμμετοχή του δέρματος, του γαστρεντερικού, του αναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήματος.
Σημειώνεται ότι ως αναφυλαξία ορίζεται η σοβαρή για τη ζωή αλλεργική αντίδραση , η οποία γίνεται ιδιαίτερα σοβαρή όταν τα άτομα δεν γνωρίζουν ότι είναι αλλεργικά και αιφνιδιάζονται, ενώ συνυπάρχουν πλέον των εκδηλώσεων από το δέρμα και τους βλεννογόνους, συμπτώματα από το ανώτερο ή κατώτερο αναπνευστικό σύστημα ή συνυπάρχει και πτώση της αρτηριακής πίεσης.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι τα παιδιά με αλλεργία στο φυστίκι παρουσιάζουν συχνά εκδηλώσεις και άλλων ατοπικών νοσημάτων. Έτσι στο 55-60% των παιδιών αυτών εμφανίζεται αλλεργική ρινίτιδα, στο 60-75% άσθμα και στο 60-75% έκζεμα. Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο γιατρός ότι όταν συνυπάρχει άσθμα, ιδίως μη καλά ρυθμισμένο, αυτό αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για σοβαρή αλλεργική εκδήλωση, με έντονη συμμετοχή του αναπνευστικού συστήματος.
Διάγνωση
Τυπικά, η καταγραφή έστω και ενός περιστατικού άμεσης αντίδρασης μετά τη βρώση ξηρών καρπών, είναι αρκετή για τη διάγνωση της αλλεργίας. Συμπληρωματικά η ανίχνευση των ειδικών, για το συγκεκριμένο ή και για άλλους ξηρούς καρπούς, IgE ανοσοσφαιρινών είτε με δερματικές δοκιμασίες νυγμού (SPTs), είτε με ορολογικό προσδιορισμό στο αίμα (sIgE), παρέχει μία ποσοτική τιμή που θα χρησιμεύσει ως μέτρο σύγκρισης κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης του ασθενούς. Σε περιπτώσεις που το κλινικό ιστορικό δεν είναι σαφές, ακολουθεί ο διαγνωστικός έλεγχος με SPTs & sIgE, η τελική διάγνωση όμως θα τεθεί με ελεγχόμενη στο συγκεκριμένο ξηρό καρπό τροφική πρόκληση σε κατάλληλα εξοπλισμένο χώρο και υπό την επίβλεψη ειδικού γιατρού. Η διαδικασία αυτή αποφασίζεται να εφαρμοσθεί μόνο από ειδικό αλλεργιολόγο γιατρό και δεν πρέπει να αποτελεί εξέταση ρουτίνας, αλλά να εφαρμόζεται σε εντελώς ειδικές περιπτώσεις.
Θα πρέπει να τονισθεί ότι ανεύρεση είτε θετικών SPTs & ειδικών για τον ξηρό καρπό IgE ανοσοσφαιρινών, δεν αποτελούν απαραίτητα απόδειξη κλινικής αλλεργίας, ειδικά σε παιδιά με ατοπική δερματίτιδα και πρέπει σε κάθε περίπτωση να ερμηνεύονται από ειδικά εκπαιδευμένο ιατρό. Είναι πάντως γενικά αποδεκτό ότι η πιθανότητα κλινικής αντιδραστικότητας αυξάνεται με το μέγεθος του πομφού στις SPTs. Σημαντική ώθηση στη κατανόηση τόσο της σοβαρότητας της αλλεργίας όσο και σε σχέση με την πρόγνωση της διασταυρούμενης αντιδραστικότητας μεταξύ διαφόρων ξηρών καρπών, αποτελεί η απομόνωση των επί μέρους αλλεργιογόνων στοιχείων του κάθε ξηρού καρπού ξεχωριστά και ο έλεγχος της αλλεργίας στα επί μέρους αυτά συστατικά. Όμως η διαδικασία αυτή είναι και χρονοβόρα και επιβαρυμένη οικονομικά.
Αντιμετώπιση
Μόλις τεθεί η διάγνωση της αλλεργίας στους ξηρούς καρπούς, προτεραιότητα έχει η εκπαίδευση του μικρού ασθενούς και της οικογένειας του, στην αναγνώριση του ξηρού καρπού στα εμπορικά προϊόντα, καθώς ίχνη του μπορεί να περιέχονται σε πλήθος τροφών, στην ενημέρωση για πιθανά διασταυρούμενες αλλεργίες σε άλλους ξηρούς καρπούς και στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ενδεχόμενης ανεπιθύμητης αντίδρασης. Διάφορα , κυρίως γλυκά, όπως κεϊκ, πάστες, σκευάσματα σοκολάτας, γεμίσματα γλυκισμάτων, τούρτες κ.ά, μπορεί να περιέχουν πολτοποιημένους ξηρούς καρπούς.
Είναι θεμελιώδους σημασίας η χορήγηση γραπτού πλάνου όπου σημειώνονται οι κλινικές εκδηλώσεις που πρέπει να αναγνωριστούν, προκειμένου να αντιμετωπισθεί εγκαίρως μία αναφυλακτική αντίδραση και οδηγίες σαφείς για την άμεση χορήγηση κατάλληλης αγωγής. Στο πλάνο αντιμετώπισης της αναφυλακτικής αντίδρασης κεντρική θέση κατέχει η εκπαίδευση στη χορήγηση αδρεναλίνης, η οποία είναι το μόνο φάρμακο που μπορεί να αναχαιτίσει την εξέλιξη της συστηματικής αντίδρασης. Πλήθος μελετών έχουν επιβεβαιώσει ότι η καθυστέρηση στη χορήγηση αδρεναλίνης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα κινδύνου για θανατηφόρα ή σχεδόν θανατηφόρα αντίδραση. Η κυκλοφορία αυτοχορηγούμενης αδρεναλίνης με την οποία εφοδιάζονται αυτά τα παιδιά, έχει απλοποιήσει σημαντικά την έγκαιρη χορήγηση της. Συνιστάται να γίνεται άμεσα ενδομυϊκά στην πρόσθιο-πλάγια άνω επιφάνεια του μηρού, ενώ η χορήγηση αντισταμινικού και πιθανόν κορτιζόνης από το στόμα, καθώς και βρογχοδιασταλτικά, επί εμφάνισης συμπτωμάτων από το αναπνευστικό, ακολουθούν.
Είναι επίσης σημαντικό να τονίζεται ότι το set αντιμετώπισης πρέπει να ακολουθεί σε κάθε δραστηριότητα τον ασθενή και κυρίως να υπενθυμίζεται η σημαντικότητα αυτού σε παιδιά εφηβικής ηλικίας λόγω αλλαγών στη συμπεριφορά και της ποικιλίας των δραστηριοτήτων στην ηλικία αυτή.
Δυστυχώς η πιθανότητα τυχαίας έκθεσης στον ξηρό καρπό παραμένει σημαντικά αυξημένη. Μελέτες εκτίμησης της τυχαίας έκθεσης σε ξηρό καρπό αναφέρουν ότι 50% των ασθενών παρουσιάζουν αντίδραση λόγω τυχαίας έκθεσης εντός ενός έτους, ενώ 55-70% των ασθενών αναφέρουν τυχαία έκθεση τα τελευταία 5 χρόνια. Τονίζεται ότι η τακτική ενημέρωση και εκπαίδευση για τους τρόπους αποφυγής από μέρους του ειδικού γιατρού, που πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα , μειώνει το ενδεχόμενης αντίδρασης περίπου 8 φορές.
Συμπερασματικά
Οι αλλεργικές εκδηλώσεις από τη λήψη ξηρών καρπών κατατάσσονται στις συχνότερες , αλλά και συγχρόνως στις ποιο επικίνδυνες που είναι η κνίδωση- αγειοοίδημα και κυρίως η αφυλαξία.
Είναι από τις λίγες μορφές αλλεργικής εκδήλωσης όπου η αντιμετώπιση πρέπει να είναι άμεση.
…τυπικά πρόκειται για αλλεργία που επιμένει σε όλη τη διάρκεια της ζωής αν και τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι 20% των παιδιών με αλλεργία στους ξηρούς καρπούς και 10% των ατόμων με αλλεργία ειδικά στο φυστίκι, μπορεί να ξεπεράσει την αλλεργία….
