Η διάρροια των ταξιδιωτών είναι η πιο συχνή ασθένεια σε άτομα που ταξιδεύουν σε αναπτυσσόμενες και τροπικές χώρες. Τα επεισόδια αυτά της διάρροιας είναι συνήθως αυτοπεριοριζόμενα, είναι  ήπιας έως μέτριας βαρύτητας, υπάρχει όμως πάντοτε ο κίνδυνος αφυδάτωσης και τέλος το συνεχές αίσθημα κόπωσης  του πάσχοντος, επηρεάζει σημαντικά την δραστηριότητά του και αν πρόκειται για ταξίδι τουρισμού, είναι δυνατόν να διακοπεί.  Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο ταξιδιώτης με ποιο τρόπο μπορεί να προλάβει και ακόμη να αντιμετωπίσει ένα διαρρoϊκό επεισόδιο, ώστε να μην επιβαρύνει την υγεία του, αλλά και να συμμετέχει ενεργά στο ταξίδι του.

Η διάρροια των ταξιδιωτών διακρίνεται σε τρεις μορφές, ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων:

1) Κλασσική: τρεις ή περισσότερες μη σχηματισμένες κενώσεις μέσα σε 24 ώρες, συν ένα από τα παρακάτω συμπτώματα, όπως ναυτία, έμετος, κοιλιακό άλγος, πυρετός και αίμα στα κόπρανα.

2) Μέτρια: έως δύο μη σχηματισμένες κενώσεις, συν ένα από τα παραπάνω συμπτώματα ή πάνω από δύο κενώσεις χωρίς άλλα συμπτώματα.

3) Ήπια: μία ή δύο κενώσεις μη σχηματισμένες το 24ώρο, χωρίς άλλα συμπτώματα.

Περιοχές Κινδύνου

Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τους ταξιδιώτες είναι ο προορισμός του ταξιδιού. Για την καλύτερη εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών,  έχουν οριστεί τρεις γεωγραφικές ζώνες επικινδυνότητας ανά τον κόσμο:

–        περιοχές χαμηλής επικινδυνότητας θεωρούνται οι περιοχές της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, η Αυστραλία, η Ιαπωνία, ο Καναδάς και η Σιγκαπούρη.

–        περιοχές ενδιάμεσου κινδύνου αποτελούν τα νησιά της Καραϊβικής, οι χώρες της Μεσογείου, το Ισραήλ και η Νότια Αφρική.

–        περιοχές υψηλού κινδύνου είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, το Μεξικό, η Κεντρική και Νότια Αμερική.

Αίτια

Η διάρροια των ταξιδιωτών είναι αποτέλεσμα κάποιου λοιμογόνου παράγοντα, όπως τα βακτήρια, οι ιοί και τα παράσιτα που κατά κύριο λόγο μεταφέρονται μέσω της κατανάλωσης του νερού και των τροφίμων.

Τα βακτήρια είναι το κύριο αίτιο της διάρροιας των ταξιδιωτών, καθώς πάνω από 90% των περιπτώσεων οφείλεται σε αυτά. Ο πιο κοινός παθογόνος οργανισμός είναι το εντεροτοξινογόνο στέλεχος  Escherichia Coli (ETEC) και ακολουθούν τα μικρόβια Campylbacter jejuni, Shigella sp., Salmonella sp., καθώς και η εντεροπροσκολλητική E. Coli (EAEC).

Οι ιοί και κυρίως οι ροταϊοί και οι νοροϊοί ευθύνονται σε ποσοστό 8-10% της διάρροιας των ταξιδιωτών.

Τέλος, τα παράσιτα σε μικρότερο ποσοστό ευθύνονται για τη διάρροια των ταξιδιωτών με κύριο εκπρόσωπο το πρωτόζωο Giardia και πιο σπάνια την Entamoeba histolytica και το Cryptosporidium. Περιοχές όπως το Νεπάλ, τo Περού και η Γουατεμάλα είναι υψηλού κινδύνου προσβολής από Cyclospora.

Εκτός όμως από τη γεωγραφική περιοχή και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την επίπτωση της ασθένειας στους ταξιδιώτες, όπως είναι η εποχή του έτους, οι εναλλαγές της θερμοκρασίας, της διατροφής (λιπαρές τροφές, μπαχαρικά) και της ώρας.

Κλινικές εκδηλώσεις

Τα περισσότερα επεισόδια συνήθως παρουσιάζονται 4 με 14 ημέρες μετά την άφιξη στον τόπο προορισμού. Τα συμπτώματα διαρκούν περίπου μία έως πέντε ημέρες, αν και σπάνια μπορεί να διαρκέσουν έως ένα μήνα.

Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με τον αιτιολογικό παράγοντα. Η βακτηριακή διάρροια λόγω esch. Coli εμφανίζεται συνήθως με κακουχία, ανορεξία, κοιλιακό άλγος ακολουθούμενο από υδαρείς κενώσεις, ναυτία, εμέτους και χαμηλή πυρετική κίνηση. Συμπτώματα κολίτιδας, όπως αιμορραγικές κενώσεις, τεινεσμός και έντονο κοιλιακό άλγος είναι συχνά σε βακτηριακές διάρροιες από C. jejuni και Shigella spp. Οι ιογενείς διάρροιες παρουσιάζουν παρόμοια συμπτώματα με τις βακτηριακές, ενώ τα πρωτόζωα προκαλούν ενδιάμεσου βαθμού διάρροιες και προοδευτική εμφάνιση ήπιων συμπτωμάτων, κυρίως από το ανώτερο πεπτικό.

Διάγνωση

Η διάρροια των ταξιδιωτών συνήθως είναι αυτοπεριοριζόμενη και αντιμετωπίζεται συμπτωματικά, οπότε και δεν είναι απαραίτητη η αιτιολογική διερεύνηση. Ωστόσο, εάν τα συμπτώματα είναι σοβαρά, τοξικά ή και επιμένουν πέραν των 48 με 72 ωρών θεωρείται απαραίτητος ο αιτιολογικός έλεγχος. Προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να γίνεται εργαστηριακός έλεγχος σε φρέσκο δείγμα κοπράνων.

Τα περισσότερα εργαστήρια ελέγχουν τα δείγματα κοπράνων για μικρόβια που προκαλούν διάρροιες με πυρετό και κολίτιδα. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν κλινικές ενδείξεις για παράσιτα (μεγάλος χρόνος επώασης κ.λ.π.) τα δείγματα κοπράνων ελέγχονται για G. Lamblia και Cyclospora, ενώ τα παράσιτα Entamoeba histolitika και Cryptosporidium είναι σπάνια στους ταξιδιώτες.

Θεραπεία

Τα πιο σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της διάρροιας των ταξιδιωτών είναι η πρόληψη και η θεραπεία της αφυδάτωσης. Σε όλες τις περιπτώσεις ενδείκνυται η χρήση τυποποιημένων διαλυμάτων που περιέχουν όχι μόνο νερό και γλυκόζη, αλλά και ηλεκτρολύτες. Τα διαλύματα αυτά είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία των περισσότερων χωρών και πρέπει να αναμειγνύονται με καθαρό (συσκευασμένο) νερό.

Τα βρέφη που θηλάζουν συνεχίζουν το θηλασμό, ενώ οι θηλάζουσες πάσχουσες μητέρες πρέπει να καταναλώνουν περισσότερα υγρά, χωρίς να διακόπτουν το θηλασμό. Τα παιδιά που τρέφονται με γάλα σε σκόνη συνεχίζουν να λαμβάνουν το ίδιο γάλα στην ίδια αραίωση, πάντοτε με εμφιαλωμένο και αν είναι δυνατόν βρασμένο, νερό .

Σχετικά με την εισαγωγή της στερεάς τροφής και το διαιτολόγιο που πρέπει να ακολουθείται δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι περιορισμοί. Το πιο σημαντικό είναι η αποφυγή ποτών και τροφών πλούσιων σε πολυσακχαρίτες, λόγω του κινδύνου επιδείνωσης των συμπτωμάτων.

Όταν υπάρχουν ενδείξεις χορήγησης αντιβιοτικού, ως αρχική εμπειρική θεραπεία χρησιμοποιούνται οι φθοριοκινολόνες (απαγορεύεται η χρήση τους σε εγκύους και σε παιδιά κάτω των 18 ετών). Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο αντιβιοτικό είναι η σιπροφλοξασίνη που δίνεται σε δόση 500 mg δύο φορές την ημέρα, για μία ή δύο ημέρες με επακόλουθη βελτίωση των συμπτωμάτων εντός μίας ημέρας. Οι κινολόνες καλύπτουν το μεγαλύτερο φάσμα των μικροβίων που προκαλούν διάρροια των ταξιδιωτών. Στις περιπτώσεις ανθεκτικών στελεχών, όπως στη ΝΑ Ασία, χρησιμοποιείται η αζιθρομυκίνη.

Η αζιθρομυκίνη είναι το φάρμακο εκλογής για την διάρροια των ταξιδιωτών στα παιδιά, σε δόση 10mg/kg, για μία με δύο ημέρες, καθώς και για όλες τις περιπτώσεις που αντενδείκνυται η χρήση των κινολονών.

Χρήσιμο φάρμακο αποτελεί επίσης  η doxycyklin (vibramycin), που είναι δραστική κυρίως έναντι της esch, coli και άλλων εντεροβακτηριδίων.

Το υποσαλικυλικό βισμούθιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία των διαρροιών, αν και απαιτούνται μεγάλες δόσεις φαρμάκου. Η χρήση του αντενδείκνυται στα παιδιά, στις εγκύους και σε αυτούς που λαμβάνουν ασπιρίνη.

Φάρμακα ανασταλτικά της γαστρεντερικής κινητικότητας όπως η λοπεραμίδη(imodium) μπορούν να χρησιμοποιηθούν με σχετική ασφάλεια όταν συνδυάζονται με αντιβιοτική θεραπεία, εκτός από τις περιπτώσεις διαρροιών με αίμα ή έντονων συμπτωμάτων. Τα φάρμακα αυτά δεν αντιμετωπίζουν το παθογόνο αίτιο, αλλά μειώνουν την ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, οπότε και είναι χρήσιμα σε περιπτώσεις μεγάλης διάρκειας ταξιδιού ή επαγγελματικών υποχρεώσεων. Κατά συνέπεια η χρήση τους πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και υπό προϋποθέσεις.

Προφύλαξη

Υπάρχουν συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να εφαρμόζονται, ειδικά σε προορισμούς υψηλής επικινδυνότητας, από τους ταξιδιώτες.

Το πιο σημαντικό μέτρο στην πρόληψη της διάρροιας των ταξιδιωτών είναι ο έλεγχος της προέλευσης των ποτών και των τροφίμων. Είναι σημαντικό ο ταξιδιώτης να γνωρίζει πως ο πάγος στα ποτά πρέπει να προέρχεται από καλά βρασμένο ή εμφιαλωμένο νερό, καθώς και ότι το αλκοόλ δεν αποστειρώνει το νερό ή τον πάγο, οπότε η ανάμειξή τους στα ποτά μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποφεύγονται:

-τρόφιμα όπως φρουτοσαλάτες και  κοτοσαλάτες λόγω της πιθανής μη σωστής προπαρασκευής τους

-μαγειρεμένο φαγητό διατηρημένο σε θερμοκρασία δωματίου για αρκετές ώρες

-φαγητό από πλανόδιους πωλητές ή από πάγκους με έτοιμες τοπικές λιχουδιές.

-η κατανάλωση ψαριών σε χώρες που υπάρχουν οι ανάλογες ειδικές οδηγίες.

– ωμά χορταρικά  και ακαθάριστα φρούτα.

Ακόμα και το πλύσιμο των δοντιών πρέπει να γίνεται με ασφαλές νερό. Το νερό που καταναλώνεται πρέπει να προέρχεται από σφραγισμένα ελεγμένα μπουκάλια. Διαφορετικά οι ταξιδιώτες πρέπει να γνωρίζουν εναλλακτικούς τρόπους αποστείρωσης, όπως βράσιμο για 3 λεπτά ή προσθήκη ειδικών φαρμάκων, τα οποία πρέπει να έχουν μαζί τους από την αρχή του ταξιδιού τους.

Χημειοπροφύλαξη

Συστήνεται κυρίως σε ειδικές περιπτώσεις προβλημάτων υγείας, όπου μια πιθανή αφυδάτωση από διάρροιες θα αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα για τον ταξιδιώτη, όπως σε βαριά ανοσοκαταστολή, καρδιακές και νεφρικές νόσους, σε φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, σε ΣΔ και σε ελαττωμένη γαστρική οξύτητα στομάχου λόγω φαρμάκων.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η χορήγηση γίνεται από την αρχή του ταξιδιού, αλλά όχι για πάνω από 3 εβδομάδες. Ως πρώτης γραμμής χρησιμοποιούνται οι κινολόνες σε ίδια δόση με την θεραπευτική. Σε περιπτώσεις και περιοχές με παθογόνα στελέχη στις κινολόνες, χρησιμοποιείται η ριφαξιμίνη (παράγωγο της ριφαμυκίνης). Έχει ευρύ αντιμικροβιακό φάσμα εκλεκτικό στα παθογόνα στελέχη του εντέρου. Τέλος το υποσαλικυλικό βισμούθιο έχει όχι μόνο θεραπευτική, αλλά και προφυλακτική δράση, ισχύουν όμως και εδώ οι ίδιοι περιορισμοί.

Εμβόλια

Η χορήγηση του εμβολίου για την χολέρα δεν συστήνεται πλέον ως ρουτίνα στους ταξιδιώτες, καθώς ο κίνδυνος είναι μικρός και η αποτελεσματικότητα του εμβολίου χαμηλή. Λόγω γονιδιακής συγγένειας με το εντεροτοξινογόνο στέλεχος ΕΤΕΚ της E.Coli, παρέχει κάποιου βαθμού προστασία, αλλά σύμφωνα με την Αμερικάνικη Εταιρεία Λοιμώξεων πρέπει να συνεκτιμώνται κάθε φορά το κόστος και οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Υπό μελέτες βρίσκεται το πολλά υποσχόμενο εμβόλιο, ειδικό για το στέλεχος ETEC της E.Coli. Πάντως σε κάθε περίπτωση κανένα εμβόλιο δεν παρέχει πλήρη προστασία από τη διάρροια των ταξιδιωτών. Ως εκ τούτου, οι ταξιδιώτες πρέπει να ενημερώνονται πριν από κάθε ταξίδι, να εφοδιάζονται με φάρμακα και ηλεκτρολυτικά διαλύματα για την περίπτωση σοβαρού βαθμού ασθένειας με διάρροιες, καθώς και με φάρμακα για την αποστείρωση του νερού. Τέλος, οι ταξιδιώτες δεν πρέπει να χαλαρώνουν, αλλά  να ακολουθούν σχολαστικά τα μέτρα πρόληψης, όπως ήδη έχουν αναφερθεί. Να ακολουθούν σχολαστικά τις οδηγίες των συνοδών.

Η διάρροια των ταξιδιωτών είναι η πιο συχνή ασθένεια σε άτομα που ταξιδεύουν σε αναπτυσσόμενες και τροπικές χώρες.