Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με όλα τα ερπετά και όλα τα φίδια που συναντά κανείς στην Ελληνική ύπαιθρο ή στις αυλές των σπιτιών των αγροτικών περιοχών και στις μάντρες των κήπων.

Θα ασχοληθούμε στην ουσία με αυτά από τα οποία  κινδυνεύει ο άνθρωπος που κατοικεί στον Ελλαδικό χώρο, Ηπειρωτικό και Νησιωτικό .

Γενικά

Τα φίδια προκαλούσαν από την αρχαιότητα φόβο στον άνθρωπο και ας μην ξεχνάμε από τη μυθολογία τον Ηρακλή, που σε νηπιακή ηλικία έπνιξε δυο φίδια που βρέθηκαν στην κούνια του με σκοπό να τον βλάψουν. Βλέπετε δεν έβαλαν στο μύθο κάποιο άλλο πιο άγριο ζώο, αλλά το φίδι που εκτός από επικίνδυνο, το θεωρούσαν και ιδιαίτερα ύπουλο.

Υπάρχει μια υπερβολή σε ότι αφορά στο φόβο του ανθρώπου απέναντι στα ερπετά.  Ο φόβος αυτός είναι υπερβολικός και για παράδειγμα αναφέρω ότι ετησίως στην Ελλάδα δηλώνονται 300-400 κρούσματα δήγματος φιδιών και άλλα τόσα υπολογίζεται ότι είναι αδήλωτα και όμως δεν αναφέρεται ούτε ένας θάνατος.

Τότε από που πηγάζει αυτός ο φόβος;

Είναι ο μύθος γύρω από τα ερπετά και το αιφνίδιο, το αθόρυβο, το μη αναμενόμενο, ο αιφνιδιασμός, γενικότερα. Υπάρχουν άνθρωποι που πανικοβάλλονται και με τη θέα μιας άκακης σαύρας ή που αποστρέφονται το φίδι ακόμη και αν απεικονίζεται σε φωτογραφία.

Όπως είναι φυσικό, ο φόβος αυτός μεταφέρεται και στα παιδιά, που συχνά τα ακούς να λένε «πρόσεξε μην πεταχτεί κανένα φίδι»

Όπως κάθε ζωντανός οργανισμός στη γη, έτσι και η παρουσία των ερπετών είναι χρήσιμη, διότι με τον τρόπο τους και αυτά συνεισφέρουν στη διατήρηση της ισορροπίας στη φύση.

Κατά καιρούς, κάποια ερπετά, σε oρισμένες περιοχές προστατεύονται, με στόχο τη διατήρηση της ισορροπίας του οικοσυστήματος. Προ ετών, θυμάμαι ότι στον κάμπο του Μελιγαλά της Μεσσηνίας, απαγορευόταν η θανάτωση οχιάς και αυτό διήρκεσε επί 2-3 χρόνια, διότι είχε γεμίσει ο κάμπος από αρουραίους ποντικούς που κατέστρεφαν τις  καλλιέργειες των αγροτών. Τα αποτελέσματα ήταν άμεσα, διότι εξαφανίστηκαν οι αρουραίου, αλλά μαζί με αυτούς και τα κοινά ποντίκια, οι σαύρες, τα βατράχια και άλλα μικρά ζωάκια που ζουν συνήθως σε υγρότοπους και σε καλαμιές. Όπως καταλαβαίνετε, δημιουργήθηκαν άλλα προβλήματα από την ανθρώπινη αυτή παρέμβαση, που είχαν θύματα και ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει όταν ο άνθρωπος νομίζει ότι μπορεί να ρυθμίσει με παρεμβάσεις την ισορροπία της φύσης.

Το Χειμώνα τα ερπετά βρίσκονται σε χειμέρια νάρκη.  Φωλιάζουν, κατά το δυνατόν σε θερμό περιβάλλον, με μηδενικό, σχεδόν, μεταβολισμό και είναι ακίνδυνα.

Ξυπνούν από τη νάρκη τους μόλις ζεστάνει ο καιρός και «ζουν» κατά τη διάρκεια όλης της θερμής περιόδου  του έτους, από το μήνα Μάρτιο έως και τον Οκτώβριο..

Το σπίτι τους, εκεί δηλαδή όπου φωλιάζουν και μπορεί να τα βρούμε είναι τα πυκνά χόρτα, κάτω από πλάκες όπου υπάρχει κενό για να φωλιάσουν, τρύπες σε μάντρες και σε κουφώματα μεγάλων δένδρων. Κάποιες φορές τα βλέπουμε να διασχίζουν τους δρόμους για να περάσουν στην απέναντι πλευρά και σπάνια, οι αγρότες που βαδίζουν ανάμεσα στα δένδρα, μπορεί να τα αντικρύσουν να κρέμονται από κάποιο κλαρί δένδρου, τυλιγμένα με την ουρά τους.

Την τροφή τους αποτελούν ποντίκια, βατράχια, μικρά ζωάκϊα και ακόμη, έντομα. Ο άνθρωπος και τα μεγάλα ζώα δεν αποτελούν τροφή για τα ερπετά της Ελληνικής γης και για τό λόγο αυτό δεν επιτίθενται στον άνθρωπο και στα ζώα, παρά μόνο αν αισθανθούν ότι απειλούνται και πρέπει να αμυνθούν.

Επικινδυνότητα: Υπάρχουν πολλά είδη φιδιών στην Ελληνική ύπαιθρο, που στην πλειονότητά τους είναι ακίνδυνα, με μοναδική σχεδόν εξαίρεση την Οχιά.

Υπάρχουν μερικές ποικιλίες οχιάς, λιγότερο η περισσότερο επιθετικές και επικίνδυνες, όπως για παράδειγμα η οχιά της νήσου Μήλου, που την ποικιλία αυτή την συναντά κανείς μόνον εκεί.

Μικρότερου επίσης κινδύνου φίδια  είναι ο Σαπίτης και το Αγιόφιδο ή Γατόφιδο.

Η Οχιά είναι πιο επικίνδυνη γιατί ανήκει στα εμπροσθόγλυφα ή σωληνόγλυφα φίδια. Σ’αυτά, δηλαδή, που έχουν το δηλητήριο σε δυο άνω πρόσθια δοντια και όταν δαγκώσουν αφήνουν στο δερμα δυο μικρές τρύπες, δια μέσου των οποίων διοχετεύουν το δηλητήριο.

Αντίθετα ο Σαπίτης και το Αγιόφιδο ή Γατόφιδο, έχουν το δηλητήριο στα πίσω δόντια και ονομάζονται οπισθόγλυφα. Δεν αφήνουν τρύπες όταν δαγκώσουν, αλλά μια αμυχή, μία εκδορά, δια μέσου της οποίας δεν είναι σε θέση να κάνουν βαθύ τραύμα και να αδειάσουν δηλητήριο στην κυκλοφορία του αίματος του ανθρώπου.

Όλα τα υπόλοιπα φίδια, μπορεί κερικές φορές να μας δημιουργούν τρόμο με το μέγεθός τους που μπορεί να φθάσει τα δύο μέτρα, αλλά δεν έχουν δηλητήριο και δεν επιτίθενται, αλλά τρέχουν να κρυφτούν.

Υπάρχουν περίπου 22 ακίνδυνα φίδια στην Ελληνική ύπαιθρο.

Η Οχιά

Υπάρχουν πέντε διαφορετικά είδη οχιάς, που διαφέρουν μεταξύ τους στο χρώμα ή στην ποικιλία των χρωμάτων και στο μέγεθος.

Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι ένα μικρό “κέρατο” στο ρύγχος της (σαν του ρινόκερου). Δεν επιτίθεται στον άνθρωπο παρά μόνο αν φοβηθεί όταν αισθανθεί ότι ο άνθρωπος έρχεται προς το μέρος της.

Το κακό στις περιπτώσεις αυτές είναι ότι, δεν ξέρεις πότε θα φοβηθεί και αν βρίσκεται κοντά σου.

Ο θόρυβος από το βαρύ περπάτημα ενός ογκώδους άνδρα συνήθως τις τρομάζει  και απομακρύνονται έγκαιρα. Ο λόγος είναι η δόνηση του εδάφους, από τα βαρειά βήματα.

Τελικά και προκειμένου να μπει κανείς στη διαδικασία ενός άνευ προηγουμένου πανικού, το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να λαμβάνει προληπτικά μέτρα.

Όσοι εργαζονται σε πυκνόφυτες επικίνδυνες περιοχές, πρέπει να φορούν άρβυλα, μακριά χοντρά παντελόνια και χονδρές κάλτσες. Τα χοντρά ρούχα δεν μπορούν να τα διαπεράσουν τα δόντια της οχιάς.

Να αποθαρρύνουμε τα παιδιά από το να παίζουν σε  ύποπτες περιοχές, χωρίς να τους δημιουργούμε τρόμο περιγράφοντας φανταστικές ιστορίες με φίδια, τους επισημαίνουμε όμως τον κίνδυνο που ελλοχεύει όταν παίζουν δίπλα σε  ασοβάτιστες μάντρες με τρύπες αγροτικών σπιτιών, σε πυκνά χόρτα και σε εδάφη με υγρασία. Καθώς επίσης, να μην σηκώνουν πλάκες από το έδαφος.

Τις οχιές τις απωθεί το θειάφι –και αυτό αποτελεί παλαιά αγροτική παράδοση.  Για το λόγο αυτό, στη Μήλο, ο παππούς για να προστατεύσει τα εγγόνια που ήρθαν από την Αθήνα να τον επισκεφθούν,  ρίχνει γύρω από το σπίτι και στον τοίχο της αυλής, θειάφι με τη μορφή σκόνης. Η μέθοδος, δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη, αλλά όπως είπα παραπάνω αποτελεί παράδοση, γι’αυτό σας την μεταφέρω με επιφύλαξη.

Τι κάνουμε και τι δεν πρέπει να κάνουμε αν μας δαγκώσει οχιά.

Τι πρέπει να κάνουμε:

1. Διατηρούμε την ψυχραιμία μας διότι ο φόβος και ο πανικός μπορεί να οδηγήσουν σε λιποθυμικό επεισόδιο με πτώση της πίεσης και διαταραχές του καρδιακού ρυθμού.
2. Ακινητοποιούμε το μέλος που έχει υποστεί το δάγωμα και επειδή σε λίγο θα εμφανίσει οίδημα, βγάζουμε δαχτυλίδια, βραχιόλια και ότι άλλο μπορεί να σφύξει το άκρο και να του επηρεάσει την κυκλοφορία. Δεν σηκώνουμε το πόδι ψηλά.
3. Με ηρεμία μετακινούμε τον άνθρωπο στο κοντινότερο Νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας, αφού προηγουμένως έχουμε ειδοποιήσει ότι ο ασθενής έχει ήδη ξεκινήσει. Οι γιατροί που εργάζονται στις περιοχές της υπαίθρου, γνωρίζουν συνήθως την αντιμετώπιση. (Αν σας δαγκώσει οχιά έξω από τον Ευαγγελισμό, είναι προτιμότερο να πάτε στο Κέντρο Υγείας των Σπάτων).
4. Αν έχετε πρόχειρο φαρμακείο και έχετε κορτιζόνη ή καλύτερα αδρεναλίνη (μόνο από γιατρό) και διαπιστώσετε ότι ο ασθενής εμφανίζει λιποθυμία, που μπορεί να σημαίνει έναρξη αναφυλαξίας,  χορηγήσετε την κορτιζόνη ενδομυϊκά (Όση ποσότητα και να δώσετε δεν παθαίνει τίποτα, γι’αυτό μην προσπαθείτε να βρείτε τη δόση).
5. Αδρεναλίνη μπορεί να δώσει και ο μη γιατρός, με την προϋπόθεση ότι είναι σε έτοιμη συσκευασία, για παιδιά ή για ενηλίκους αντίστοιχα. (EPIPEN-ANAPEN).

Τι δεν πρέπει να κάνουμε:

1. Δεν βάζουμε πάγο στο τραυματισμένο σημείο
2. Δεν δένουμε το μέλος που έχει το δάγκωμα, για να μην μετακινηθεί, δήθεν, το δηλητήριο. Το δηλητήριο μετακινείται με την λεμφική και όχι με την αιματική οδό και σε 2 λεπτά βρίσκεται στην κυκλοφορία. Με το δέσιμο επίσης μπορεί να προκαλέσουμε νέκρωση
3. Δεν σχίζουμε με μαχαίρι το τραύμα και δεν ρουφάμε το σημείο του τραύματος με το στόμα, για να βγάλουμε, δήθεν, το δηλητήριο.
4. Δεν βάζουμε αντισηπτικά και δεν δίνουμε παυσίπονα για τον πόνο, ούτε ηρεμιστικά φάρμακα.
5. Δεν χορηγούμε αντιοφικό ορό. Ειναι δυνατόν να προκαλέσουμε αναφυλακτική αντίδραση και να χαθεί ο τραυματίας από τον ορό. Άλλωστε τα περί σημαντικότητας του ορού, είναι μύθος.

Τι θα κάνουν οι γιατροί του  Νοσοκομείου:

1. Τοποθετείται ορός.
2. Χορηγούνται αντιβιοτικά και κορτικοειδή (κορτιζόνη), προληπτικά.
3. Ελέγχονται τα ζωτικά σημεία (σφύξεις, καρδιακός ρυθμός, αρτηριακή πίεση, αναπνοή, αιμάτωση του δέρματος).
4. Γίνεται έλεγχος αν το άτομο είναι εμβολιασμένο για τέτανο.
5. Ελέγχονται οι νεφροί που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις τοξίνες του δηλητηρίου
6. Γίνονται εξετάσεις αίματος και ελέγχεται κυρίως η πήξη
7. Λαμβάνονται υποστηρικτικά μέτρα και αντιμετωπίζεται κάθε σύμβαμα από οποιοδήποτε σύστημα. Τα μέτρα αντιμετώπισης, είναι κατά περίπτωση, διότι ο κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά, δεδομένου ότι δεν πρόκειται για συγκεκριμένο νόσημα.
8. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η πρόκληση αναφυλακτικού Shock.
9. Ο αντιοφικός ορός γίνεται πάντοτε σε νοσοκομείο, μετά από έλεγχο για τυχόν υπάρχουσα υπερευαισθησία
10. Το σύνηθες είναι να λάβει ο ασθενής εξιτήριο σε 2-4 μέρες, ανάλογα με την βαρύτητα των συμπτωμάτων.

Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να ψάχετε να βρείτε μια οχιά να σας δαγκώσει για να παίξετε, όχι όμως πανικό, αν έχετε την ατυχία να σας συμβεί κάτι τέτοιο .

Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι συνήθως ο πόνος και το οίδημα της τραυματισμένης περιοχής.