Η ικανότητα της μητέρας να παράγει γάλα σε επαρκή ποσότητα και ποιότητα για την ανάπτυξη του βρέφους δεν σχετίζεται στενά με τις διατροφικές στερήσεις της μητέρας, εκτός αν αυτές είναι ακραίες και παρατεταμένες. Αντίθετα, η παραγωγή γάλακτος από τη  μητέρα αποτελεί επίπονη διαδικασία που την καταπονεί ιδιαίτερα. Οι διατροφικές της ανάγκες είναι αυξημένες, τόσο για την παραγωγή του γάλακτος, όσο και για την συντήρηση του οργανισμού της. Πάντως η φύση έχει προβλέψει ώστε η μείωση και η ποιοτική μεταβολή του γάλακτος, να είναι το τελευταίο που θα επηρεασθεί από την διατροφική στέρηση της μητέρας.

Η διατροφική κατάσταση της θηλάζουσας μητέρας

Η γαλουχία υποστηρίζεται εν μέρει από την ενεργοποίηση των  ενεργειακών αποθηκών του οργανισμού της μητέρας. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει το βάρος της  και τη διατροφική της κατάσταση.

Οι μεταβολές του βάρους μετά τον τοκετό στις γυναίκες που θηλάζουν, ποικίλουν σημαντικά. Ήπια και σταδιακή απώλεια βάρους εμφανίζεται συνήθως  κατά τους έξι πρώτους μήνες μετά τον τοκετό. Η μέση απώλεια βάρους την περίοδο αυτή είναι μεγαλύτερη στους οικονομικά επαρκείς από ότι στους φτωχούς πληθυσμούς (0.8 έναντι 0.1 kg ανά μήνα). Παράγοντες που καθορίζουν αυτές τις διαφορές είναι η  αύξηση του βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η σωματική δραστηριότητα της εγκύου και τέλος η επάρκεια των τροφίμων. Η αύξηση του βάρους κατά την κύηση είναι ο ισχυρότερος προγνωστικός δείκτης της αλλαγής βάρους μετά τον τοκετό. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην απώλεια βάρους μετά την εγκυμοσύνη είναι πολλοί και μεταξύ αυτών και η γαλουχία, που όπως φαίνεται σχετίζεται περισσότερο με την απώλεια παρά με τη λήψη βάρους. Γυναίκες που χάνουν βάρος κατά τη διάρκεια του θηλασμού,  διατηρούν τη μυϊκή μάζα  με την προϋπόθεση ότι τρέφονται καλά.

Οι βιταμίνες εκκρίνονται (μετακινούνται) στο γάλα για τις ανάγκες του βρέφους, οπότε και η διατροφική απαίτηση για βιταμίνες της μητέρας, αυξάνεται κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Ως εκ τούτου μια χρονίως ανεπαρκής διατροφή της μητέρας θα εξαντλήσει τα αποθέματα βιταμινών  του οργανισμού της.

Η οστική πυκνότητα μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του θηλασμού και αποκαθίσταται μετά τον απογαλακτισμό και την επανέναρξη της εμμηνορρυσίας. Υπάρχουν πάντως μελέτες που δείχνουν μείωση του μετέπειτα κινδύνου για οστεοπόρωση και κατάγματα των οστών σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, που είχαν θηλάσει παρά την οστεοπόρωση που υπέστησαν κατά το θηλασμό .

Η ποσότητα του μητρικού γάλακτος

Οι υγιείς γυναίκες που θηλάζουν αποκλειστικά παράγουν 750 έως 800ml γάλα ανά ημέρα, αν και αυτή  η ποσότητα μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο και κυμαίνεται από 450 έως 1200ml ανά ημέρα. Η ποσότητα αυτή είναι χαμηλή στις δύο πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό, αυξάνει σημαντικά την τρίτη και τέταρτη ημέρα και στη συνέχεια αυξάνει ομαλά και σταδιακά, έως το επίπεδο που επιτυγχάνεται η πλήρης γαλουχία.

Η ποσότητα του μητρικού γάλακτος καθορίζεται κυρίως από τη ζήτηση του βρέφους (προσφορά / ζήτηση) και όχι από την ικανότητα θηλασμού της μητέρας. Αυτό φαίνεται και από την ικανότητα θηλασμού με επιτυχία σε δίδυμα και τρίδυμα. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα του γάλακτος που απαιτείται είναι το βάρος του βρέφους, η ρυθμός αύξησης του σωματικού του βάρους, το βάρος γέννησης και το φύλο. Ωστόσο η συχνότητα και η διάρκεια του θηλασμού δεν επηρεάζουν τον όγκο του γάλακτος στον αποκλειστικό θηλασμό, ενώ η προσθήκη υποκατάστατων μειώνει την παραγωγή του.

Παράγοντες που αφορούν στη μητέρα και επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγή του γάλακτος είναι το άγχος, η κόπωση, η ασθένεια, το κάπνισμα και η ατελής κένωση του μαστού. Σε γυναίκες που τρέφονται καλά, η ηλικία, το σωματικό  βάρος και η όποια αύξησή του στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο δείκτης μάζας σώματος, καθώς και το ποσοστό λίπους του οργανισμού,  δεν επηρεάζουν την ποσότητα γάλακτος. Ωστόσο η παραγωγή του μητρικού γάλακτος είναι μικρότερη στις γυναίκες των φτωχών και των αναπτυσσόμενων από εκείνες των αναπτυγμένων χωρών.

Η αερόβια άσκηση δεν επηρεάζει τον όγκο του γάλακτος, βελτιώνει όμως την καρδιαγγειακή υγεία των γυναικών που ασκούνται. Από την άλλη μεριά η χρήση αντισυλληπτικών που περιέχουν συνδυασμό οιστρογόνων και προγεστερόνης αναστέλλει σε μέτριο βαθμό την παραγωγή μητρικού γάλακτος. Τέλος μελέτες που έχουν γίνει σε μονάδες εντατικής θεραπείας νεογνών έδειξαν ευεργετικά αποτελέσματα σχετικά με τον όγκο του γάλακτος με τον απ’ ευθείας θηλασμό των πρόωρων  βρεφών από τις μητέρες τους.

Θερμίδες

Ο θηλασμός απαιτεί πρόσθετη ενέργεια και θρεπτικά συστατικά από τη διατροφή της μητέρας. Η ποιότητα του γάλακτος συνήθως είναι επαρκής για την ανάπτυξη του βρέφους ακόμα και όταν η διατροφή της μητέρας είναι περιορισμένη. Ωστόσο μια χρόνια ελλιπής διατροφή μπορεί να μειώσει τα μητρικά αποθέματα και να επηρεάσει την ποιότητα του γάλακτος, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω. Από μελέτες φάνηκε ό,τι διαιτητική πρόσληψη έως 1500kcal ανά ημέρα για μία εβδομάδα δεν μείωσε την παραγωγή γάλακτος, ενώ  αυτή μειώθηκε κατά 15% όταν η πρόσληψη ήταν λιγότερο από 1500 kcal  ανά ημέρα. Ούτε και η μέτρια απώλεια βάρους με ή χωρίς άσκηση επηρεάζει την ποσότητα αυτή.

Οι διατροφικές απαιτήσεις της θηλάζουσας μητέρας κατά τη διάρκεια της γαλουχίας είναι υψηλές και πολύ μεγαλύτερες από αυτές στην εγκυμοσύνη. Η απαιτούμενη επί πλέον ενέργεια για τον αποκλειστικό θηλασμό από τη γέννηση έως τους πρώτους έξι μήνες είναι 500 kcal ανά ημέρα. Σε γυναίκες που τρέφονται καλά, η επί πλέον αυτή ενέργεια είναι μικρότερη, λόγω κινητοποίησης των αποθηκών ενέργειας του οργανισμού τους. Ως εκ τούτου η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη είναι 330 kcal/ημέρα περισσότερο στις θηλάζουσες απ΄ ότι στις μη θηλάζουσες μητέρες. Από 7 έως 12 μηνών, με μέση παραγωγή  γάλακτος 600 ml/ημέρα, η επιπλέον ενέργεια που απαιτείται για την γαλουχία είναι 400 kcal/ημέρα.

Πρωτεΐνες

Οι ανάγκες της μητέρας κατά τη διάρκεια του θηλασμού σε πρωτεΐνες είναι  ιδιαίτερες αυξημένες. Η πρόσθετη απαίτηση πρωτείνης για τους έξι πρώτους μήνες είναι 20-25 γραμμάρια/ημέρα. Η ανάγκη αυτή μπορεί να καλυφθεί εφόσον η μητέρα καταναλώνει 3-4 ποτήρια γάλα την ημέρα, ζωικές τροφές όπως κόκκινο κρέας (1 φορά την εβδομάδα) και πουλερικά (1-2 φορές την εβδομάδα), αυγά και τυρί.

Ασβέστιο

Το σημαντικότερο μεταλλικό στοιχείο για την μητέρα και το βρέφος είναι το ασβέστιο. Τροφές πλούσιες σε ασβέστιο είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα επεριδοειδή, το μπρόκολο, ο αρακάς, τα αυγά και τα σκούρα πράσινα λαχανικά.

Βιταμίνη D

Η συγκέντρωση των λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E, K) στο γάλα μειώνεται σε μητρική ανεπάρκεια βιταμινών και αυξάνει όταν αποκαθίσταται μέσω των τροφών που λαμβάνει η μητέρα.

Τα επίπεδα της βιταμίνης D στο γάλα επίσης αντανακλούν την μητρική πρόσληψη, οπότε και είναι απαραίτητο η διατροφή της μητέρας να είναι πλούσια σε τροφές όπως γάλα, λιπαρά ψάρια, αυγά, δημητριακά και συκώτι. Ανάλογα αυξημένες διατροφικές αναγκες ισχύουν και για τις υπόλοιπες λποδιαλυτές βιταμίνες,όπως είναι οι βιταμίνες Α και Ε. Η βιταμίνη Κ είναι η μόνη που δεν επηρεάζεται από την διατροφή της μητέρας, καθώς δεν εκκρίνεται στο μητρικό γάλα. Ως εκ τούτου απαιτείται συμπληρωματική χορήγηση στα νεογνά στη γέννησή τους.

Φυλλικό οξύ

Το φυλλικό οξύ εκκρίνεται στο μητρικό γάλα και οι συγκεντρώσεις του μειώνονται σε μητέρες με σοβαρή ανεπάρκεια και αυξάνονται μετά από συμπληρωματική χορήγηση. Είναι πολύ σημαντική βιταμίνη για την ανάπτυξη του βρέφους και ως εκ τούτου η θηλάζουσα μητέρα πρέπει να λαμβάνει τροφές πλούσιες σε συγκεντρώσεις φυλλικού οξέος, όπως τα εσπεριδοειδή, οι πατάτες, τα δημητριακά, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά, τα πράσινα λαχανικά και πολλά από τα φρούτα.

Σίδηρος

Ο σίδηρος εκκρίνεται στο γάλα, αλλά η απώλεια του αντισταθμίζεται αρκετά λόγω της αμηνόρροιας της γαλουχίας. Η υπολογιζόμενη δοσολογία που πρέπει να λαμβάνει η θηλάζουσα μητέρα είναι 9 mg την ημέρα. Τροφές πλούσιες σε σίδηρο είναι το συκώτι, τα κόκκινα κρέατα, τα αυγά, τα ψάρια, οι ελιές, τα ζυμαρικά και το ψωμί, φακές, σπανάκι, ξηροί καρποί).

Λιπαρά οξέα μακράς αλύσου DHA

Τα λιπαρά οξέα DHA είναι πολύ σημαντικά για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την ωρίμανση  του νευρικού συστήματος των βρεφών. Τα ψάρια (τσιπούρα, σαρδέλες, σκουμπρί, σολωμός, σαφρίδι, κολιός, γόπα) είναι πολύτιμες πηγές λιπαρών οξέων μακράς αλύσου και η κατανάλωση τους τουλάχιστον 2 φορές /εβδομάδα είναι ιδιαίτερα επωφελής τόσο για την θηλάζουσα μητέρα όσο και για το βρέφος.

Υγρά

Η παραγωγή του μητρικού γάλακτος προυποθέτει αυξημένη κατανάλωση υγρών από τη μητέρα, όπως νερό ( απαραίτητα 2-3 lt/ημέρα), γάλα, χυμούς και σούπες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί προφυλλάσει τη μητέρα από τον κίνδυνο της αφυδάτωσης. Άλλες πηγές υγρών είναι επίσης τα φρούτα και τα λαχανικά.

Καφές και Αλκοόλ

Η κατανάλωση καφέ πρέπει να γίνεται με μέτρο κατά τη διάρκεια του θηλασμού, διότι η καφείνη μεταφέρεται στο μητρικό γάλα και σε αυξημένες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει διαταραχές ύπνου και ανησυχία στο βρέφος (1 φλιτζάνι καφές την ημέρα). Το αλκοόλ αν και είναι γνωστό ό,τι είναι επιβλαβές για το βρέφος, μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να επιτραπεί στη θηλάζουσα μητέρα, αρκεί να μην ξεπερνάει σε ποσότητα το ένα ποτηράκι λευκό κρασί (11-11,5%) την ημέρα και σίγουρα όχι σε καθημερινή βάση.

Κάπνισμα

Εδώ οι περιορισμοί είναι αυστηροί όχι μόνο για το ενεργητικό, αλλά και για το παθητικό κάπνισμα, οπότε οι θηλάζουσες μητέρες πρέπει να αποφεύγουν τους κλειστούς χώρους καπνίσματος. Το κάπνισμα περιέχει ως γνωστό βλαβερές ουσίες για το βρέφος και επιπρόσθετα μεταβάλλει αρνητικά την γεύση με αποτέλεσμα το βρέφος να εκδηλώνει αποστροφή προς το μητρικό γάλα.

Τροφές με ιδιαίτερη γεύση

Τέλος όσον αφορά την κατανάλωση τροφών όπως το σκόρδο, τα κρεμμύδια, καρυκεύματα δεν υπάρχει αυστηρός περιορισμός και ούτε πρέπει να αποκλείονται από τη διατροφή της θηλάζουσας μητέρας.Η κατανάλωσή τους μπορεί να αλλοιώσει τη γεύση του μητρικού γάλακτος και να προκαλέσει ίσως κάποιον ερεθισμό στο ευαίσθητο στομαχάκι του βρέφους ή και να επιτείνει τους κολικούς του.Ως εκ τούτου πρέπει να υπάρχουν στο διαιτολόγιο της μητέρας αλλά σε περιορισμένη ποσότητα.

Τροφές που προκαλούν μετεωρισμό σε μητέρα και βρέφος

Τροφές όπως το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα φασόλια, τα κουκιά, ή τα βραστά άγρια χόρτα δεν απαγορεύονται, όμως η κατανάλωση τους δεν θα πρέπει να αποτελεί ένα πλήρες γεύμα.

Συμπερασματικά

Η περίοδος της γαλουχίας είναι πολύ σημαντική από διατροφική άποψη τόσο για τη θηλάζουσα μητέρα όσο και για το βρέφος. Η δίαιτα της μητέρας πρέπει να είναι πλούσια σε βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία, καθώς οι ανάγκες αυτές διπλασιάζονται στη γαλουχία, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, πρωτεΐνες και λιπαρά οξέα. Με αυτό τον τρόπο προφυλάσεται η υγεία της μητέρας αλλά και εξασφαλίζεται η καλή ανάπτυξη του βρέφους.

Η περίοδος της γαλουχίας είναι πολύ σημαντική από διατροφική άποψη τόσο για τη θηλάζουσα μητέρα όσο και για το βρέφος. Η δίαιτα της μητέρας…