Κράτησα τα στοιχεία επί 10 χρόνια, γιατί κάτι μου έλεγε ότι κάποια στιγμή μπορεί να χρειασθούν και να τώρα που χρειάσθηκαν για να σας δόσω έμπρακτα τον ορισμό της υποκρισίας! Ναι της υποκρισίας της κοινωνίας μας απέναντι σε μια φυλή που ούτε λίγο ούτε πολύ θέλαμε να έχουμε ένα άλλοθι για να την έχουμε στο περιθώριο και να  αδιαφορούμε. Αυτοί έχουν την παραβατικότητα και την εγκληματικότητα στο DNA τους! ….και σπίτια να τους δώσεις αυτοί θα στήσουν σκηνές για να κοιμούνται! …αν τους φιάξεις τουαλέτες αυτοί θα ουρούν απ’έξω …αν τους δώσεις νερό και σαπούνι, θα πουλήσουν το σαπούνι, κ.ά κά φαιδρά και αστεία, χωρίς κανείς να σκέφτεται ότι είναι και αυτοί άνθρωποι…

Με κάλεσε στις αρχές του Ιανουαρίου του 2003 ο τότε Υπουργός Υγείας, κατόπιν εντολής του γραφείου ποιότητος ζωής του Πρωθυπουργού και μου ζήτησε να εκπονήσω και να εκτελέσω ένα πρόγραμμα προστασίας των παιδιών των Τσιγγάνων, ενώ ήμουνα νέος Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου, γεμάτος ενθουσιασμό και πολύ αφέλεια. Αφέλεια, γιατί ακόμη και σήμερα δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι
την τότε Κυβέρνηση την έπιασε καημός για τους Τσιγγάνους ή μήπως είχαν πάρει χρήματα από την Ευρωπαϊκή ένωση  για πρόγραμμα ένταξης των Τσιγγάνων, δεν είχαν κάνει τίποτα και ξαφνικά αποφάσισαν να παρουσιάσουν κάτι, γιατί δεχόταν πιέσεις. Μπορεί να έχω και άδικο, όμως θα ήθελα, έστω και αργά, να ερευνηθεί το θέμα. Δουλέψαμε επί 12 μήνες, από 18/03/2003 (οικισμός τσιγγάνων Χαλανδρίου), έως 2/03/2004 (Σέρρες).

Δουλεύαμε μόνο Σαββατοκύριακα και αργίες, επισκεφθήκαμε 96, ναι 96 οικισμούς Τσιγγάνων, καταγράψαμε τις οικογένειες, τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες και άλλα πολλά που θα δείτε στο κείμενο παρακάτω. Εξετάσαμε 7900 παιδιά, κάναμε 35800 εμβόλια, το πρόγραμμα διεκόπη από τον Υπουργό της νέας κυβέρνησης που προέκυψε από τις εκλογές του Μαρτίου 2014, δεν περάστηκαν ένεκα της διακοπής τα μισά παιδιά στο ηλεκτρονικό πρόγραμμα, σας δίνουμε παρακάτω όσα στοιχεία μπορέσαμε να καταγράψουμε αναλύοντάς τα, είδαμε και πάθαμε να πάρουμε κάποια χρήματα που χρωστούσαμε για εμβόλια! …και το λυπηρό, δεν μας ζήτησε ποτέ κανένας, ούτε η Κυβέρνηση που μου ανέθεσε το πρόγραμμά, αλλά ούτε και μετά, αυτά τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε, για αξιοποίηση. Από ότι γνωρίζω, καμία άλλη χώρα δεν διαθέτει τέτοια στοιχεία …..και όμως, γίναμε για μια ακόμη φορά θέμα συζήτησης, δυσμενούς συζήτησης Διεθνώς και μια ολόκληρη φυλή καθυβρίζεται, διότι λέει αποτελείται από εγκληματίες που έχουν το έγκλημα στο αίμα τους.

Το ξανθό κοριτσάκι, καθώς και αν αποδειχθεί και κάποια άλλα της ίδιας ή άλλης Τσιγγάνικης οικογένειας, που δεν τους ανήκουν, η άποψή μου είναι ότι δεν είναι κλεμμένα σε κάποια μεγαλύτερη ηλικία, αλλά αποτελούν προϊόν «ξεπλύματος» ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε είμαστε μια διάτρητη χώρα. Κρίμα.

Θα δούμε στο μέλλον, αν μπορέσουμε να δούμε, με την κατεύθυνση που έχει πάρει το θέμα.

………………………………………………………………………..

Υπό
Παν. Σπυρίδη, Αχ. Αττιλάκο, Δημ. Δογάνη, Μαρ. Λαρίου, Μιχ, Χανταρεάν, Κ. Αλέστα, Ελ. Σωτηροπούλου, Δημ. Πεπελάση, Α. Κωνσταντόπουλο

Εισαγωγή

«Τα Κράτη θα προστατεύουν την ύπαρξη και την εθνική, θρησκευτική και γλωσσική ταυτότητα των μειονοτήτων της επικράτειάς τους και θα ενθαρρύνουν τις συνθήκες προαγωγής αυτής της ταυτότητας».

«Τα πρόσωπα που ανήκουν σε μειονότητες δικαιούνται να συμμετέχουν αποτελεσματικά στην μορφωτική, θρησκευτική, κοινωνική, οικονομική και δημόσια ζωή» (1).

Ο όρος Τσιγγάνος αναφέρεται για να δηλώσει ομάδες ατόμων οι οποίες σχηματίσθηκαν από τη διασπορά εμπόρων, νομάδων και άλλων, από τα βάθη της Ινδίας, μετά τον 10^ο αιώνα και την ανάμιξή τους με ευρωπαϊκές και άλλες ομάδες κατά τη διάρκεια της διασποράς τους.

Ο όρος Ρομά χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους και υποδηλώνει αυτούς που μιλούν παραλλαγές της γλώσσας Ρομανί ή ευρύτερα αναφέρεται στους τσιγγάνους της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης καθώς και της Τουρκίας.

Χρησιμοποιούμε τον όρο Ρομά/Τσιγγάνοι (Ρ/Τ) διότι με τον τρόπο αυτό καλύπτεται το μεγάλο ποσοστό αυτών των ομάδων, εκτός δε τούτου, έτσι αυτοπροσδιορίζονται οι ίδιοι στο μεγάλο ποσοστό τους.

Οι πρώτες ομάδες Ρ/Τ έφθασαν στην Ευρώπη από την Ανατολή τον 14^ο και 15^ο αιώνα. Μετά το έτος 1600 φαίνεται ότι ξέχασαν την προέλευση και την πατρίδα τους και για μερικούς ερευνητές η καταγωγή τοποθετήθηκε στην Αίγυπτο (Gypsies, Ciganos). Οι όροι “Tsigan”, “Cigain”, “Tsiganes”, “Ciganos” κ.λπ. προέρχονται από την Ελληνική “Αθίγγανοι” (άθικτοι, ανέγγιχτοι, οι μη έχοντες επαφή με άλλους) (2).

Ο αριθμός των Ρ/Τ σήμερα σε ολόκληρη την Ευρώπη υπολογίζεται από 7-8,5 εκατομμύρια. Οι Έλληνες Ρ/Τ υπολογίζονται σε 160.000-200.000, θεωρούμε όμως σύμφωνα με τα στοιχεία μας, ότι δεν υπερβαίνουν τις 80.000-90.000.

Πολλά από τα δεινά που υφίσταται αυτή η διωκόμενη μειονότητα, δεν απαντώνται μοναδικά σε κάποια συγκεκριμένη χώρα, αλλά αφορούν ολόκληρη την Ευρώπη. Περισσότερο έντονα αυτή τη στιγμή παρουσιάζονται τα προβλήματα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Ρ/Τ αντιμετωπίζουν διακρίσεις και μη αναγνώριση των δικαιωμάτων τους σε όλα τα επίπεδα: Στέγαση, Παιδεία, Υγεία, Απασχόληση και γενικότερα στις επαγγελματικές ευκαιρίες. Οι μαζικές διώξεις είναι αμέτρητες στην ιστορία τους και μόνο η ναζιστική Γερμανία εξολόθρευσε 500.000 Ρ/Τ (3).

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδεικνύει μεγαλύτερη ευαισθησία προς τις μειονότητες και χρηματοδοτούνται διάφορα προγράμματα που αποβλέπουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και στην ένταξη στις κοινωνίες των κρατών μελών.

Στη χώρα μας, γίνονται προσπάθειες στέγασης, μόρφωσης, πολιτιστικής ανάπτυξης και υγείας, χωρίς όμως συντονισμό και μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν θετικά αποτελέσματα.

Τον Ιανουάριο του 2003, έγινε με πρωτοβουλία της Γεν. Γραμματείας Πρόνοιας, πρόταση στη Β΄ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών να σχεδιάσει πρόγραμμα προαγωγής-προάσπισης της υγείας των παιδιών ηλικίας 0-15 ετών, με επιστημονικό υπεύθυνο τον πρώτο των συγγραφέων. Η πρόταση έγινε δεκτή και υπεγράφη σύμβαση εργασίας από τον Υφυπουργό Πρόνοιας, τον Πρόεδρο της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρείας, τον Διοικητή του Νοσοκομείου Παίδων π.α. κυριακου και τους Προέδρους των Π.Ε.Σ.Υ.Π. Επειδή θεωρούμε ότι το θέμα της υγείας των παιδιών λύνει και μάλιστα προσωρινά ένα μόνο τμήμα αυτής της προσπάθειας, συνδυάσαμε την όλη προσπάθεια και με άλλες ενέργειες. Οι ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν στέγαση, μόρφωση, πολιτιστική ανάπτυξη, πάνω από όλα όμως, καταγραφή του παιδικού πληθυσμού και των οικογενειών σε βάση δεδομένων και αποτύπωση των συνθηκών διαβίωσης και των συνηθειών στο ίδιο ηλεκτρονικό πρόγραμμα.

Υλικό – Μέθοδος

Η σύνθεση του κλιμακίου περιλαμβάνει οκτώ παιδιάτρους εκ των οποίων απασχολούνται 2-4 κάθε φορά ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε εξόρμησης, 2-3 διοικητικούς υπαλλήλους της Γεν. Γραμματείας Πρόνοιας, 2-3 οδηγούς και δύο κινητές ιατρικές μονάδες.

Οι επισκέψεις σε οικισμούς Ρ/Τ σε ολόκληρη την επικράτεια πραγματοποιούνται πάντοτε σε μη εργάσιμες ημέρες, διότι μόνο αυτές τις ημέρες είναι δυνατή η συγκέντρωση μεγαλυτέρου αριθμού παιδιών. Η προετοιμασία και η επαφή με τους τοπικούς φορείς γίνεται από τη Γεν. Γραμματεία Πρόνοιας, ενώ η σύνθεση του κλιμακίου κάθε φορά αποφασίζεται από την επιστημονική ομάδα.

Η προμήθεια των εμβολίων, για όσα δεν χορηγούνται από το Υπουργείο Υγείας – Πρόνοιας, γίνεται από το ελεύθερο εμπόριο. Η μεταφορά γίνεται με ειδικά προς τούτο ψυγεία των κινητών μονάδων, οι οποίες μεταφέρουν και το απαραίτητο αναλώσιμο υλικό. Χορηγούνται στα παιδιά DTP (ολοκυτταρικό), Td Adult, Sabin, Ηπατίτιδα Β, ιλαρά, ερυθρά, παρωτίδα και Hib.

Το κλιμάκιο εργάζεται μέσα στους οικισμούς – καταυλισμούς των τσιγγάνων με τη χρήση των κινητών μονάδων ή σε σχολεία ή πολιτιστικά κέντρα, πάντοτε μέσα στους οικισμούς.

Καταγράφονται όλες οι οικογένειες με παιδιά σε βάση δεδομένων με στοιχεία που αφορούν τις συνθήκες διαβίωσης (είδος κατοικίας, νερό, ρεύμα, τουαλέτα κ.λπ), δημογραφικά στοιχεία (επίθετο, όνομα, έτος γέννησης, ηλικία γάμου των γονέων, ηλικία γέννησης του πρώτου παιδιού από τη μητέρα, αριθμός παιδιών, λήψη επιδομάτων κ.λπ.) και τέλος, στοιχεία από τις συνήθειες και συνθήκες διαβίωσης (τρόπος θέρμανσης, πλύσιμο χεριών με σαπούνι, ολόσωμο μπάνιο, χρήση οδοντόβουρτσας, τρόπος ύπνου, λήψη λευκώματος, ρουχισμός, παπούτσια, υπηρεσία που απευθύνονται όταν αρρωστήσουν, κ.λπ.) ως συνημμένο έντυπο.

Η ιατρική εξέταση περιλαμβάνει: ιστορικό, κλινική εξέταση, καταγραφή των υπαρχόντων εμβολιασμών, εφοδιασμό με βιβλιάρια υγείας όπου δεν υπάρχουν και τέλος, εμβολιασμός ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Τα χορηγούμενα αντιγόνα είναι συνήθως 7-9 συγχρόνως, σύμφωνα με τις οδηγίες της Π.Ο.Υ. για πληθυσμούς με αυξημένο κίνδυνο χαμηλής συμμόρφωσης.

Από τις υπόλοιπες ενέργειες κοινωνικής πρόνοιας γίνεται προσπάθεια επαφής με τοπικούς φορείς για την ανεύρεση εκτάσεων για στέγαση, ενημέρωση για τη λήψη δανείων για κατασκευή κατοικίας, δημιουργία ιατροκοινωνικών κέντρων μέσα στους μεγάλους οικισμούς, εγγραφή των παιδιών σε σχολεία και άμεση αντιμετώπιση οξέων κοινωνικών προβλημάτων (μοναχικά παιδιά, παιδιά με σοβαρά κινητικά προβλήματα, σοβαρές χρόνιες ασθένειες κ.λπ.).

Αποτελέσματα

Από τον Μάρτιο 2003 έως τον Φεβρουάριο 2004, οι κινητές μονάδες επισκέφθηκαν σε ολόκληρη την επικράτεια 79 οικισμούς Ρ/Τ, εξετάσθηκαν 7.900 παιδιά και διενεργήθηκαν 35.800 εμβολιασμοί συνολικά. Υπολογίζουμε ότι ο αριθμός των εξετασθέντων παιδιών αντιπροσωπεύει το 85% του τσιγγάνικου παιδικού πληθυσμού της χώρας.

Τα στοιχεία που ακολουθούν αναφέρονται σε 3.464 παιδιά, τα οποία εξετάσθηκαν στους 46 πρώτους καταυλισμούς. Τα στοιχεία των υπολοίπων εξετασθέντων παιδιών δεν έχουν μεταφερθεί ακόμη στο πρόγραμμα του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Στους Πίνακες 1, 2 και 3 περιλαμβάνονται δημογραφικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς και μερικές συνήθειες από τη ζωή των Τσιγγάνων.

Αξιοσημείωτο είναι ότι μόνο 4/3464 παιδιά, ποσοστό 0.12% απολαμβάνουν τις πλέον στοιχειώδεις ανέσεις και ακολουθούν τους πλέον στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής, όπως περιγράφονται παρακάτω.

Κατάσταση υγείας

Υπήρξαν 155 παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας όπως νευρολογικές διαταραχές, επιληψία χωρίς θεραπευτική αγωγή και νοητική στέρηση. Επίσης καρδιολογικά, αναπνευστικά , ορθοπεδικά προβλήματα, σοβαρές βλάβες από εγκαύματα, υποθρεψικά παιδιά που δεν έχουν ελεγχθεί, κ.ά.

Δεν είχαν ποτέ βιβλιάριο υγείας ή το έχασαν 870 (25%), δεν εξετάσθηκαν ποτέ από γιατρό 360 (10%) και δεν θυμούνται να έκαναν ποτέ εμβόλιο 470 (13%). Στους πίνακες 4 και 5 αποτυπώνεται η υπάρχουσα κατάσταση εμβολιασμού των Τσιγγανοπαίδων.

Χορηγήθηκαν για τον πρώτο εμβολισμό 14.990 εμβόλια όπως φαίνεται στον Πίνακα 6.

Σε 360 παιδιά έγινε δεύτερος εμβολιασμός, και σε 135 τρίτο και χορηγήθηκαν γι’ αυτόν το λόγο 135 εμβόλια. Το σύνολο των χορηγηθέντων εμβολίων ανέρχεται σε 16.340.

Σχόλια

Όλες οι αναφορές και οι εκθέσεις που συντάσσουν οι διεθνείς οργανισμοί και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις τα τελευταία χρόνια, συγκλίνουν στην άποψη ότι οι συνθήκες διαβίωσης των απανταχού Ρ/Τ είναι απαράδεκτες και δεν έχουν καμία σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης του αυτόχθονος πληθυσμού, όσο φτωχός και αν είναι αυτός (4).

Η μη δήλωση γέννησης παιδιού, η μη τέλεση γάμου εκ μέρους των γονέων και η έλλειψη οικογενειακής μερίδας αποτελούν αρνητικούς παράγοντες με σημαντικές παρενέργειες όπως η αδυναμία έκδοσης πιστοποιητικού γέννησης, η έκδοση ταυτότητας, η έλλειψη φορολογικού μητρώου κ.ά. Ως συνέπεια των ανωτέρω είναι αδύνατη η λήψη δανείου, δύσκολη η διακίνηση εμπορευμάτων, η αγορά ακινήτου κ.ο.κ. Πρόκειται για μία αλυσίδα δυσχερειών που αθροιζόμενες δημιουργούν συνθήκες ζωής με πολλά αδιέξοδα. Τα αδιέξοδα δημιουργούν συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται αντικοινωνικές, αποτέλεσμα δε αυτών των συμπεριφορών είναι η απόρριψη από την κοινωνία των αυτοχθόνων. Τα ρατσιστικά στερεότυπα διαπιστώνονται παντού, συμπεριλαμβανομένων και των ΜΜΕ, τα οποία συχνά είναι φορείς ρατσιστικής προπαγάνδας, με την ενθάρρυνση νοοτροπίας των συμπεριφορών απόρριψης.

Τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των Ρ/Τ έχουν σχεδόν εξαφανισθεί, διότι και οι ίδιοι δεν τολμούν να τα εμφανίσουν ή το έντονο πρόβλημα επιβίωσης δεν τους επιτρέπει να ασχοληθούν με αυτά. Το ρομαντικά κλισέ, η ανέμελη ζωή, τα ζωηρόχρωμα ρούχα, το τραγούδι, ο λικνιστός χορός κ.ά. χρησιμοποιούνται μόνο για την παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών, ποιημάτων και διηγημάτων, από την κοινωνία των εχόντων. Όταν χρειασθεί να περιγραφεί η πραγματικότητα, συνδέονται με την κλοπή, την μικροαπάτη, το ψεύδος, την περιθωριακή ζωή, τη διακίνηση και χρήση ναρκωτικών ουσιών και γενικότερα με την αντικοινωνική συμπεριφορά.

Η αέναη κίνηση των Ρ/Τ και η ανεύρεση γης για εγκατάσταση νομαδικών πληθυσμών γενικότερα, είναι ιδιαίτερα δύσκολη στις χώρες της Ευρώπης. Για το λόγο αυτό η εγκατάσταση πλέον γίνεται με πολύ δυσκολία και πάντοτε σε τοποθεσίες εντελώς ακατάλληλες, όπως είναι τα ρέματα ποταμών, οι χώροι δίπλα σε νεκροταφεία ή σε χέρσες κρατικές εκτάσεις όπου η ηλεκτροδότηση, η ύδρευση, η οδοποιΐα κ.ά., είναι εντελώς ανύπαρκτα. Η ανεύρεση κατάλληλου χώρου αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη και προς την κατεύθυνση αυτή έχει κάνει το πρόγραμμά μας σημαντικές προόδους (5).

Οι στοιχειώδεις ανάγκες της καθημερινότητας δεν εξυπηρετούνται ούτε στο ελάχιστο. Παντρεύονται και γεννούν τα παιδιά τους σε πολύ μικρή ηλικία, η αδυναμία είναι υψηλή, δεν υπάρχει οικογενειακός προγραμματισμός και δημιουργούν πολυπληθείς οικογένειες με δυστυχισμένα παιδιά, ζουν 4-10 άτομα σε  πρόχειρα καταλύματα επιφανείας 25 τ.μ. κατά μέσο όρο, δεν διαθέτουν ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, τουαλέτα. Η θερμοκρασία του εσωτερικού χώρου είναι συνήθως ίδια με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Τα παιδιά τρέφονται ανεπαρκώς με ελάχιστη κατανάλωση ζωϊκού λευκώματος, δεν χρησιμοποιούν σαπούνι, και δεν γνωρίζουν την οδοντόβουρτσα, δεν κάνουν μπάνιο και κοιμούνται με τα καθημερινά ρούχα τους (5,6).

Η εκπαίδευση αποτελεί τη βάση κάθε προγράμματος ένταξης στην κοινωνία, εισόδου στην αγορά εργασίας και διατήρησης της πολιτιστικής φυσιογνωμίας κάθε μειονότητας. Ποσοστό 63% εκ των υποχρέων παιδιών προς εκπαίδευση, ηλικίας 6-15 ετών, δεν παρακολούθησαν δύο τάξεις συνολικά ή δεν παρακολουθούν σήμερα κάποιο σχολείο. Τα στοιχεία μας ευρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με πρόγραμμα εκπαίδευσης το οποίο έχει αναλάβει το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτού του προγράμματος για τα έτη 2002-2003 ενεγράφησαν 6.300 τσιγγανόπαιδα σε σχολεία. Υπολογίζουμε ότι αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει το 100% περίπου των υπόχρεων προς εκπαίδευση  παιδιών και ευρίσκεται συνεπώς σε πλήρη αντίθεση με το 37% που εμείς καταγράψαμε ότι εκπαιδεύονται (7).

Η κάλυψη των παιδιών  με εμβόλια είναι απογοητευτική όπως φαίνεται στους πίνακες 4 και 5. δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι συνήθως οι επιδημίες κοκκύτη και ιλαράς όπως και τα σποραδικά κρούσματα πολυομυελίτιδας, προέρχονται από τον πληθυσμό αυτό (8-13).

Από τις 18.3.2003 έως και 29.2.04 έγιναν περίπου 38.500 εμβόλια σε 8.000 τσιγγανόπαιδες που υπολογίζουμε ότι αποτελούν το 80-85% του συνολικού παιδικού πληθυσμού των Ελλήνων Τσιγγάνων.

Το συνολικό κόστος του προγράμματος μέχρι αυτή τη στιγμή δεν ξεπέρασε τα 180.000 €, δαπάνη που αντιστοιχεί σε 25 € ανά παιδί. Εάν η βούληση της πολιτείας είναι και στη συνέχεια θετική και υπάρξει επαρκής χρηματοδότηση, θα είναι δυνατή η πλήρης προάσπιση της υγείας των Τσιγγανοπαίδων. Η δεύτερη και η τρίτη επίσκεψη στους καταυλισμούς των Ρ/Τ θα σχεδιασθούν με μεγαλύτερη άνεση, το δε κόστος θα είναι χαμηλότερο, διότι η καταγραφή ήδη έχει περατωθεί.

Ευχαριστούμε για τη βοήθεια: Τη Γεν. Γραμματεία Πρόνοιας, τα ΠΕΣΥΠ, τη Διοίκηση του Νοσοκομείου Παίδων «Α. ΚΥΡΙΑΚΟΥ», την Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία, το περιοδικό «ΚΡΑΜΑ», το Γ. Νταλάρα και τους υπόλοιπους καλλιτέχνες, την Εταιρεία Κινητής Τηλεφωνίας Vodafone, την ABBOT Laboratories ΑΒΕΕ και την εταιρεία Glaxo-Smith Kline α.ε.β.ε. Ευχαριστούμε επίσης όλους τους παιδιάτρους των κατά τόπους Π.Ε.Σ.Υ.Π. που συνέδραμαν την προσπάθειά μας, καθώς και τις επισκέπτριες υγείας και τις νοσηλεύτριες.

Βιβλιογραφία

1. Διακήρυξη για τα δικαιώματα των προσώπων που ανήκουν σε εθνικές ή εθνοτικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες. Γενική Συνέλευση Ηνωμένων Εθνών. Απόφαση 47/135/18.12.1992 (Άρθρο 1 παρ. 1 και Άρθρο 2, παρ. 2).
2. Alan Phillips. Δ/τής της διεθνούς ομάδας για τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Σεπτέμβριος 1995.
3. Gomez Alfaro. The Great Gypsy Round-up. CRDP midi-Pyrenées, Interface Collection, Τουλούζη 1994.
4. Carl Kovac, Budapest. BMJ 2002; 324: 755 (News).
5. 5. Liegeois JP, Gheorghe N. Ρομά / Τσιγγάνοι: Μία ευρωπαϊκή μειονότητα. Από το Minority Roghts Group International. Μετάφραση: Κατερίνα Γκίνη, Επιμέλεια: Ναυσικά Παπανικολάτου.
6. Assal S, Susanszky E, Czeizel A. High consanguinity rate in Hungarian gipsy communities. Acta Paediatr Hung 1991; 31(3): 299-304.
7. Ένταξη Τσιγγανοπαίδων στο σχολείο. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2^ο επιχειρησιακό πρόγραμμα εκπαίδευσης και αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης. Ιωάννινα, Δεκέμβριος 2003.
8. Hajioff S, Mc Kee M. The health of the Roma People: a review of the Published literature. J Epidemiol Community Health 2000; 54: 864-869.
9. Pozo S, Moreno S, Sancho G, Fledo R, Manchon O, Diaz F. Pertussis outbreak in a poorly immunized community. Med Clin (Βarc.) 2002; 119: 601-604.
10. Milonov K, Georgiev P, Todorova M. Eradication at poliomyelitis in Bulgaria – Problem encountered. Cent Eur J Public Health 1994; 2: 23-26.
11. Feder G, Vaclavik T, Streetly A. Traveller Gypsies and childhood immunization: a study in East London. Br J Gen Pract 1993; 43: 281-284.
12. Camora Medina C, Perez Garcia A, Quesada Lupiane ZP, Sanchez Cantalei E. Intervention with community health agents in immunization programs in the gypsy population. Aten Primaria 1994; 15: 415-418.
13. Rosorio Pac M, Arnedo A, Muntaner M, Prieto P, Garcia J, Izuel M, Leon Lopez M, Echevarria J. Epidemic outbreak of hepatitis B from the tatoo in gypsy families. Rev Esp Salud Publica 1996; 70: 63-69.